قانون آیین‌‏نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
باب اول – کلیات
فصل اول- تشکیل مجلس و تشکیلات آن
مبحث اول- افتتاحیه و استقرار مجلس
اول – محل تشکیل
ماده 1- محل دائمی مجلس شوراى اسلامى ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیأت رئیسه و رأی موافق دوسوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.
تبصره 1- در مواقع اضطرار که تشخیص آن بر عهده هیأت رئیسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محل‌های موضوع این ماده ممکن نشود، از طرف هیأت رئیسه، محل دیگری تعیین می‌شود و به اطلاع نمایندگان می‌رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رأی اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.
تبصره 2- رأی‌گیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام می‌شود.
دوم - افتتاح مجلس
ماده 2- نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مى‏یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شورى تلاوت مى‏شود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.
سوم - تشریفات سوگند
ماده 3- نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسى سوگند یاد مى‏کنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت مى‏شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند.
نمایندگان اقلیت‏هاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمى که حضور پیدا مى‏کنند سوگند را به‌جا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
چهارم – جایگاه‌ها
ماده 4- جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین مى‏شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه‏کشى هر شش¬ماه تجدید مى‏شود. نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‏اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس‌جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى‌نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین‏نامه خواهند نشست و افراد مذکور به‌هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمى‏باشند.
ماده 5- خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مأمورین انتظامات مجلس در محل‌هاى مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بى‏نظمى خوددارى کنند. درغیراین‌صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک مى‏نمایند. در صورتى که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفرى بشود فرد خاطى با رعایت مقررات توسط مأمورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.
تبصره 1- هر‌یک از نمایندگان مى‏تواند در هر جلسه براى حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت براى آنان مى‏باشد.
تبصره 2- معاونت‌اجرائی‌مجلس با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، براى خبرنگاران جرائد داخلى که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و براى خبرنگاران خارجى با معرفى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى کارت موقت غیرقابل انتقال صادر مى‏نماید.
پنجم- انتظام مجلس
ماده 6- حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس به عهده رئیس‌مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه‏اى بدون اجازه رئیس، حق ‌مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده 7- حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس مى‏شوند مطلقاً ممنوع است.
ماده 8- رئیس‌جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق ‌شرکت در جلسات علنى مجلس را دارند و مى‏توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه‌قضائیه براى شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور در مجلس شرکت مى‏کند و همچنین اعضاى شوراى‌نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمى مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه‏اى با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضای شوراى‌نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.
تبصره 1- سایر مسئولین دستگاه‌های اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیأت رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده‌اند می‌توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.
تبصره 2- رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امور مجلس دیگر دستگاه‌ها و نهادها با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می‌توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.
ماده 9- رؤساى جمهور، نخست‌وزیران، رؤساى مجلس و مقامات عالى‏رتبه کشورهاى دیگر که به دعوت مقامات جمهورى اسلامى ایران به ایران مى‏آیند و بنا به صلاحدید همتاى آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمى و علنى به مصلحت باشد مى‏توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانى نمایند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
مبحث دوم - تشکیلات قانونگذارى مجلس
اول – هیأت‌هاى ‌رئیسه مجلس
الف - هیأت رئیسه سنى
ماده 10- مسن‏ترین فرد از نمایندگان حاضر به‏ عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به ‏عنوان نائب‌رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین مى‏شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مى‏گیرند. درصورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسن‏ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
اعلام هیأت رئیسه سنى با معاونت قوانین مجلس است.
ماده11- وظایف هیأت رئیسه سنی عبارت است از:
1- اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیأت رئیسه
2- انجام مراسم تحلیف
3- قرعه‌کشی برای تعیین اعضای شعب
4- توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب
5- برگزاری انتخابات هیأت رئیسه
6- تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیأت رئیسه.
ب – هیأت رئیسه
ماده 12- هیأت رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیأت رئیسه می‌نماید. اعضای هیأت رئیسه برای مدت یک‌سال انتخاب می‌شوند. انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیأت رئیسه می‌باشد و درصورتی‌که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می‌شود. مسؤولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می‌شود.
تبصره1- نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیأت رئیسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت‌نام به هیأت رئیسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیأت رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به‌ ‌همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیأت رئیسه در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تبصره2- چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ای که برای هیأت رئیسه انتخاب شده‌ است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین وی مجدد رأی‌گیری به عمل می‌آید.
تبصره 3- پس از تشکیل هیأت رئیسه، گزارش شعب پانزده‌گانه در مجلس قرائت و تصویب اعتبارنامه‌ها اعلام می‌شود.
ماده 13- هیأت رئیسه مرکب از رئیس، دو نائب‌رئیس، شش‌ دبیر و سه ناظر مى‏باشد.
ماده 14- انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان و انتخاب نواب‌رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى ‌که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.
تبصره 1- چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین مى‏شوند.
تبصره 2- در صورتى به فرد غائب در جلسه مى‏توان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
ماده 15- قبل از أخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامى داوطلبان به‌ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
ماده 16- اعضای هیأت رئیسه، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می‌کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن مى‏باشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد مى‏کنم که حداکثر توان خود را براى اجرای آیین‏نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى‌طرفى کامل در انجام وظایف به ‌کارگیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین‏نامه اجتناب نمایم.»
ماده 17- نواب رئیس به‌ترتیب تعداد آراء به‌ عنوان نائب‌رئیس اول و نائب‌رئیس دوم و درصورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب مى‏شوند و در غیاب رئیس‌مجلس به‌ترتیب، وظایف و اختیارات او را بر عهده خواهند داشت.
تبصره- رئیس‌مجلس مى‏تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به‌ترتیب به ‌عهده نواب رئیس بگذارد.
ماده 18- اگر رئیس‌مجلس پیش از انقضاى مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به‌ترتیب تقدم، جلسه را منعقد مى‏سازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام مى‏دارند. در مورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مى‏شود و در هر صورت در جلسه بعد نائب‌رئیس جلسه را تشکیل مى‏دهد و رئیس جدید طبق آیین‏نامه داخلى مجلس انتخاب مى‏شود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به‌عمل مى‏آید، حداکثر توضیحات رئیس، سی دقیقه و سه نفر نماینده هرکدام ده دقیقه است.
تبصره 1- در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به‌عمل آید.
تبصره 2- انتخاب رئیس و هریک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یک‌سال خواهد بود.
ماده 19- هیچ‌یک از اعضای هیأت رئیسه مجلس نمى‏تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هریک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین‏نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمى‏توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‏هاى مجلس انتخاب گردند و در صورتى‌ که رئیس یا سخنگوی کمیسیون‏ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته مى‏شوند.
ماده 20- وظایف و اختیارات رئیس‌مجلس عبارتند از:
1- اداره جلسات مجلس به‏ شرح مواد این آیین‏نامه
2- اداره کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
3- امضاى کلیه احکام استخدامى براساس آیین‏نامه استخدامى کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
4- امضاى کلیه نامه‏هاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
5- حضور در نهادهاى قانونى که رئیس‌مجلس عضو آنها است.
6- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
7- سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات
ماده 21- وظایف دبیران عبارتند از:
1- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها
2- قرائت طرح‌ها و لوایح، پیشنهادها، نوشته‏ها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.
3- تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به‌ترتیب وصول با قید شماره
4- تعیین نمایندگانی که در جلسه برای نطق، وقت می‌خواهند به قید قرعه
ماده 22- وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
1- نظارت بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
2- تصویب بودجه پیشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
3- تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آیین‏نامه
4- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
5- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش‌ها و چاپ و توزیع آنها
6- تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس
7- مسئولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌هاى قانونى مذکور در این آیین‏نامه
8- تصمیم‌گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس
9- اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور
10- بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‏ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آیین‌نامه
11- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان
12- تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روش‌های نظارتی و ساماندهی امور ناظرین منتخب مجلس و کمیسیون‌ها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان
تبصره- جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت مى‏یابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
ج - مسئولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
ماده 23- رئیس‌مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین‏نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.
ماده 24- هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، مى‏توانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا به‏ درخواست کمیسیون آیین‏نامه داخلى مجلس ، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‏هاى تخصصى و اعضای کمیسیون آیین‏نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون آیین‌نامه داخلی مکلف است ظرف سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید. در صورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق مى‏گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار مى‏گیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأى‏گیرى گذاشته مى‏شود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیراین‌صورت از سمت خود مستعفى شناخته مى‏شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره 1- هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‏اى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون‏ها، انتخاب مى‏نمایند. جلسات هیأت با حضور سه‌چهارم اعضاء رسمیت مى‏یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضرین مى‏باشد.
تبصره 2- نمایندگان معترض و اعضای مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگى‌کننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره 3- رسیدگى فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مى‏توانند از آن طریق نیز نسبت به‌عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.
تبصره 4- نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می‌شوند ولی در این آیین‌نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
تبصره 5- چنانچه ده نفر از نمایندگان به‌عملکرد هریک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأت‌ها، مجامع و شوراهای غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به‌ عملکرد آنان رسیدگی می‌شود.
دوم- شعب و کمیسیون‏ها
الف- شعب
ماده 25- پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به‌طور مساوى به پانزده شعبه تقسیم مى‏شوند و افراد باقیمانده به ‏ترتیب از شعبه اول به بعد، یک‌یک به شعب افزوده مى‏شوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد مى‏کنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند پذیرفته مى‏شوند.
هر شعبه داراى یک رئیس، دو نائب‌رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک‌سوم کل اعضای شعبه، انتخاب مى‏شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به ‏وسیله سخنگو به اطلاع مجلس مى‏رسد. مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء مى‏باشد و تصمیمات شعب، به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده 26- هر‌یک از شعب براى تمام دوره نمایندگى رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
1- رسیدگى به اعتبارنامه‏ها
2- تعیین اعضاى کمیسیون تحقیق
3- تعیین اعضاى کمیسیون آیین‏نامه داخلى مجلس
4- بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت درکمیسیون‏هاى تخصصى مجلس
ماده 27- هریک از شعب موظفند صورت‌جلسات خود را با قید اسامى حاضرین و غائبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.
1- رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان

ماده 28- اعتبارنامه‌ها به‌همراه ضمائم آن به‌‌موجب جدول حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که براساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه سنی تنظیم شده است، به‌ترتیب به شعب پانزده‌گانه جهت رسیدگی ارجاع می‌شود. هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه‌های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبارنامه‌ای معترض باشد، ظرف مدت سه‌روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضاء و به ‌انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی‌ربط تقدیم کند.
تبصره1- شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث‌شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را احراز کند.
تبصره2- گزارش هر شعبه توسط سخنگو در مجلس قرائت می‌شود و درصورت عدم امکان، به ‌ترتیب رئیس و یا یکی از نواب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام می‌دهد.
ماده 29- شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه‌روز کاری گزارش تأیید آن دسته از اعتبارنامه‌های واصله را که معترض ندارند، به‌صورت یکجا به هیأت رئیسه ارسال کند تا برای تصمیم‌گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
اعتبارنامه‌هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری توسط شعبه رسیدگی می‌شود. در صورتی‌که نظر شعبه تأیید اعتبارنامه باشد، گزارش تأیید آن برای تصمیم‌گیری به مجلس ارائه می‌شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیأت رئیسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارائه گزارش، برای تصمیم‌گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
تبصره- شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی اعتبارنامه از معترض یا معترضان جهت توضیح اعتراض و از نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض قرار گرفته جهت دفاع دعوت به ‌عمل آورد. عدم حضور هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست. معترض یا معترضان در صورت عدم حضور غیرموجه در شعبه، در جلسه علنی حق اعتراض ندارند. موجه‌بودن عدم حضور باید به تأیید هیأت رئیسه مجلس برسد. اگر عدم حضور، موجه بود فقط یک بار دیگر جلسه شعبه ظرف مدت پنج روز مجدداً تشکیل می‌شود و نظر خود را اعلام می‌کند.
ماده 30- هیچ شعبه‏اى نمى‏تواند تقدیم گزارش خود را بیش از پنج روز کاری از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتى که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نائب‌رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و درغیراین‌صورت به شعبه بعد ارجاع می‌نماید که ظرف پنج روز کاری پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
ماده 31- کمیسیون تحقیق حداکثر ظرف مدت پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می‌کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می‌کند.
تبصره1- درصورتی‌که تعداد معترضان بیش از سه نفر باشد، می‌توانند سه نفر را به‌صورت مکتوب معرفی کنند تا در شعبه و کمیسیون تحقیق جهت ارائه توضیحات لازم حضور یابند.
تبصره2- کمیسیون تحقیق موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی به اعتبارنامه از معترض یا معترضان و نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض واقع شده است دعوت به‌عمل آورد.
ماده 32- چنانچه کمیسیون تحقیق، اعتبارنامه ردشده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تأیید اعتبارنامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم‌گیری مجلس در دستور کار قرار می‌گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد گزارش آن حداکثر به مدت پانزده دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارائه می‌شود. نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش توسط کمیسیون رد شده است حداکثر به مدت سی دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند، ضمن اینکه می‌تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند، سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رأی گذاشته می‌شود، چنانچه رد اعتبارنامه به تصویب مجلس نرسد، رئیس جلسه تصویب آن را اعلام می‌کند.
تبصره- درصورتی‌که کمیسیون تحقیق ظرف مدت پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکند، نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض واقع شده‌ است یا پانزده‌ نفر از نمایندگان می‌توانند طرح اعتبارنامه را در صحن مجلس از هیأت رئیسه درخواست کنند و هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت گزارش شعبه را در دستور کار مجلس قرار دهد تا مطابق این ماده مورد رسیدگی قرار گیرد. به جای نظر کمیسیون، نظر شعبه به مدت پانزده دقیقه مطرح می‌شود.
ماده 33- چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأى‏گیرى مى‏شود.
تبصره- درصورتى که نماینده یا نمایندگان معترض به دلایل موجه در جلسه حضور نداشته باشند مى‏توانند با اطلاع قبلى هیأت رئیسه، دلایل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگرى تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
ماده 34- در هر مرحله، رأی‌گیری برای اعتبارنامه مورد اعتراض، مخفی و با ورقه مخصوص انجام می‌شود.
ماده 35- نماینده‌ای که به اعتبارنامه‌اش اعتراض شده مانند سایر نمایندگان، از کلیه حقوق اعم از اعلام رأی و نامزدشدن برای عضویت در هیأت رئیسه و سایرانتخابات برخوردار است، لیکن در زمان بررسی اعتبارنامه خود در شعبه، کمیسیون تحقیق و مجلس حق رأی ندارد.
2- تعیین اعضای کمیسیون‌ها

ماده 36- هریک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرمهای امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می‌کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیأت رئیسه مجلس تحویل می‌دهد.
تبصره1- فرم امتیازبندی و دستورالعمل اجرائی این ماده بر اساس شاخص‌های: تحصیلات، سوابق اجرائی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون، ظرف مدت سه‌ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه می‌شود و به تصویب جلسه مشترک هیأت رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه داخلی می‌رسد.
تبصره2- به منظور آشنایی نمایندگان با سوابق یکدیگر، معاونت قوانین موظف است همزمان با شروع فعالیت شعب، اسامی نمایندگان را به همراه تحصیلات، سوابق اجرائی و سابقه عضویت در کمیسیون‌ها (در صورت برخورداری از سابقه نمایندگی) تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده 37- هیأت رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه‌بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می‌کند. نمایندگان معترض می‌توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیأت رئیسه تقدیم کنند تا هیأتی مشترک، متشکل از هیأت رئیسه مجلس و رؤسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اتمام این مراحل هیأت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون‌های تخصصی بر مبنای امتیازات هر فرد، اقدام می‌کند.
تبصره 1- پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون‌های تخصصی، در صورتی‌که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد، می‌تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را مکتوب به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کند تا هیأت مشترک فوق‌الذکر با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض‌های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون‌های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، اقدام کند.
تبصره 2- بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مى‏شود قرعه‏کشى انجام مى‏گیرد.
تبصره 3- امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون‌هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می‌شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون‌های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می‌شوند.
تبصره 4- نمایندگانی که در هیچ‌یک از اولویت‌های خود انتخاب نشده‌اند موظفند از دیگر کمیسیون‌های تکمیل نشده دو اولویت دیگر را تعیین نمایند.
ب - کمیسیون‏ها
ماده 38- مجلس دارای کمیسیون‌های تخصصی و کمیسیون‌های خاص با محدوده وظایف مشخص به‌شرح مذکور در آیین‌نامه داخلی مجلس می‌باشد. تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی، حداقل نوزده و حداکثر بیست‌و‌سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون‌های خاص طبق مواد (39) تا (44) آیین‌نامه داخلی تعیین می‌شود.
تبصره 1- در دوره دهم مجلس هر کمیسیون که به حد نصاب مقرر در این ماده نرسیده است و کمیسیونی که نماینده متقاضی حائز شرایط مازاد بر سقف دارد، هیأت مشترک رؤسای شعب و هیأت رئیسه مجلس تا پانزده روز پس از تصویب نهائی این قانون می‌تواند حداقل و حداکثر تعداد مقرر در این ماده را، حداکثر برای سه کمیسیون و فقط یکبار تعیین و تغییر دهد.
تبصره 2- تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیون‌ها با رعایت کلیت آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هریک از کمیسیون‌ها و یا حداقل پنجاه‌ نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و رؤسای کمیسیون‌های تخصصی اجراء می‌شود.
جلسه مشترک فوق‌الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس‌مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضای حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
1- کمیسیون‌های خاص
1-1- کمیسیون مشترک
ماده 39- در مورد طرح‌ها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشند، کمیسیون مشترک تشکیل مى‏گردد. تعداد اعضای کمیسیون مشترک بیست وسه نفر می‌باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به ‌وسیله هیأت رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی‌ربط می‌باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون‏ها اقدام مى‏نماید.
2-1- کمیسیون ویژه
ماده 40- در مسائل مهم و استثنائى که براى کشور پیش مى‏آید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‏اى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مى‏کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل مى‏شود. اعضاى کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیماً در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.
هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‏ها انتخاب خواهد شد.
تبصره- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند طرح‌ها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.
3-1- کمیسیون تلفیق
ماده 41- به ‏منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‏هاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضاى ذیل تشکیل مى‏گردد:
1- از کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات نه نفر
2- از هر کمیسیون تخصصی دیگر سه نفر
اعضای مذکور در بندهای فوق توسط کمیسیون‌های مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفی می‌شوند.
مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می‌یابد.
تبصره 1- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.
تبصره 2- پیشنهادات مربوط به حوزه‌های انتخابیه اعضای کمیسیون تلفیق جهت ایجاد ردیف جدید یا افزایش اعتبارات یا تغییر عنوان طرح‌ها در کمیسیون تلفیق بودجه ممنوع است.
در صورتی که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور در حین رسیدگی به لایحه بودجه به‌ صورت کتبی و رسمی اشتباه یا از قلم‌افتادگی موارد مربوط به حوزه‌های انتخابیه را تأیید کند، موضوع با دوسوم رأی کمیسیون تلفیق قابل تصویب است.
4-1- کمیسیون تحقیق
ماده 42- به منظور بررسى اعتبارنامه‏هایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر‌یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به‏ عنوان اعضاى اصلى و على‏البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.
5-1- کمیسیون آیین‏نامه داخلى مجلس
ماده 43- هر شعبه یک نفر دیگر از اعضای خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون آیین‏نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین‌نامه طرح‌هاى مربوط به اصلاح آیین‏نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش مى‏نماید تا مطابق آیین‏نامه مورد بررسى قرار گیرد.
6-1- کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى
ماده 44- به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم(90)، کمیسیونی به نام اصل نودم(90) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضای این کمیسیون به شرح ذیل است:
1- از هرکمیسیون تخصصی یک ‌نفر با معرفی کمیسیون مربوطه
2- هشت نفر ازنمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می‌شوند.
تبصره 1- رئیس کمیسیون با پیشنهاد حداقل دو نفر توسط هیأت رئیسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یکسال انتخاب می‌گردد.

2- کمیسیون‏هاى تخصصى
ماده 45- هریک از کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس که مطابق این آیین‏نامه تشکیل مى‌گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظایف و اختیاراتى به شرح زیر مى‏باشند:
1- بررسی‌طرح‌ها و لوایح ارجاعی و گزارش‌آن به مجلس شورای‌اسلامی.
2- بررسی و تصویب آزمایشی طرح‌ها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی.
3- رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص.
4- رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس‌جمهور و وزیران.
5- بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.
6- کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط
7- تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.
تبصره 1- کمیسیون‌ها رأساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان می‌توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسئولان ذی‌ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. در صورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آنها می‌توانند در تهیه گزارش با کمیسیون مشارکت نمایند. هیأت رئیسه می‌تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. دراین‌صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش‌ نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هرکدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می‌نمایند.
هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آیین‌نامه داخلی در دستور حداکثر دو هفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آیین‌نامه داخلی رسیدگی می‌شود. نمایندگان می‌توانند پیشنهادهای خود را تا چهل و هشت ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه می‌دهد. درصورتی ‌که کمیسیون در گزارش خود، در مورد ناکارآمدی مسئول ذی‌ربط دلایلی ارائه نماید، مراتب توسط هیأت رئیسه به بالاترین مقام مسئول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام می‌گردد.
تبصره 2- پاسخ دولت راجع به گزارش‌هاى کمیسیون‏هاى تخصصى در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون‏هاى تخصصى، موضوع گزارش‌هاى یاد شده جهت بررسى به کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسى خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.
تبصره 3- کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس مى‏توانند به تعداد کافى مشاور ذى‏صلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.
1-2- کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری
ماده 46- کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومى، آموزش فنى و حرفه‏اى، آموزش عالى، تحقیقات و فناورى، مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
2-2- کمیسیون اجتماعی
ماده 47- کمیسیون اجتماعى براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامى، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
3-2- کمیسیون اقتصادی
ماده 48- کمیسیون اقتصادى براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
4-2- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ماده 49- کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
5-2- کمیسیون انرژی
ماده 50- کمیسیون انرژى براى انجام وظایف محوله در محدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه‌هاى آبى و برقى، انرژى اتمى و انرژى‏هاى نو مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
6-2- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
ماده 51- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات براى انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومى فنى مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
تبصره 1- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (45) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:
1- نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن
2- رسیدگى به‌عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ مى‏گردد.
3- بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان
4- معرفی دو نامزد به‌عنوان رئیس دیوان محاسبات و دو نامزد به‌عنوان دادستان دیوان محاسبات جهت انتخاب یکی از آنها توسط مجلس شورای اسلامی
تبصره 2- برخورداری از مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقامهای مدیریتی موضوع ماده (71) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 8/7/1386 و همطرازان آنان و حداقل بیست سال سابقه کار، از شرایط احراز سمت رئیس و دادستان دیوان محاسبات است.
تبصره3- نحوه انتخاب نامزدهای ریاست و دادستان دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آیین‌نامه‌ای است که توسط کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تهیه می‌شود و به‌تصویب کمیسیون آیین‌نامه داخلی می‌رسد.
7-2- کمیسیون بهداشت و درمان
ماده 52- کمیسیون بهداشت و درمان براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تأمین اجتماعى و بیمه‏هاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
8-2- کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها
ماده 53- کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امور غیرعمرانی شهرداری‌ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
9-2- کمیسیون صنایع و معادن
ماده 54- کمیسیون صنایع و معادن براى انجام وظایف محوله در محدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمى، صنایع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
10-2- کمیسیون عمران
ماده 55- کمیسیون عمران براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
11-2- کمیسیون فرهنگی
ماده 56- کمیسیون فرهنگى براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
12-2- کمیسیون قضائی و حقوقی
ماده 57- کمیسیون قضائى و حقوقى براى انجام وظایف محوله در محدوده قضائى و حقوقى مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
13-2- کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست
ماده 58- کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى مطابق ضوابط این آیین‏نامه تشکیل مى‏شود.
3- مقررات مشترک کمیسیون‌ها
ماده 59- هریک از کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس موظف است از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیته‏هاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته‏هاى فرعى داراى یک رئیس، یک نائب‌رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب مى‏گردند. مصوبات کمیته‏هاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
ماده 60- پس از انتخاب اعضاى کمیسیون‏ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‏ترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضای خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نائب‌رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یک‌سال انتخاب مى‏نماید.
تبصره- معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کارى و میزان تحصیلات اعضاى هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.
ماده 61- مناط اعتبار براى رسمیت جلسه کمیسیون‏ها حضور حداقل دوسوم اعضاء مى‏باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده 62- هرنماینده شش ماه یک‌بار می‌تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیأت رئیسه مجلس ارائه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آیین‌نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون‌های ذی‌ربط امکان‌پذیر است.
ماده 63- رئیس‌مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‏ عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار مى‏دهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون‏ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پرونده‏ها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورت‌جلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.
ماده 64- گزارش عملکرد کمیسیون‏ها بایستی هر ماه یک‌بار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده 65- در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
ماده 66- تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى که باید در کمیسیون‏ها بررسى شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع مى‏شود. نمایندگان مى‏توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل مى‏شود.
ماده 67- پس‌ از آنکه مجلس یا کمیسیون‌ها (درخصوص ‌قوانین ‌آزمایشی) درباره طرح یا لایحه‏اى رأى نهائى داد، اسناد و اوراق و صورت‌جلسات مربوط به‏ آن، در معاونت قوانین مجلس بایگانى مى‏شود.
ماده 68- هر نماینده به‌جز رئیس‌مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیون‏هاى تخصصى را بپذیرد و در صورت تمایل مى‏تواند در کمیسیون‏هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.
تبصره 1- عضویت در کمیسیون‏هاى تحقیق و آیین‏نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
تبصره 2- چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون‌های خاص در سال سی‌ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضای آن کمیسیون خاص است. این موافقت با رأی‌گیری با ورقه انجام می‌شود.
مبحث سوم - تشکیلات ادارى و پشتیبانى مجلس
ماده 69- مسئولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین‌المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس‌مجلس شورای اسلامی است.
تبصره 1- رئیس‌مجلس می‌تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به بعضی از اعضای هیأت رئیسه، معاونین قوانین، نظارت و اجرائی یا مسئولین ذی‌ربط تفویض نماید.
تبصره 2- اساسنامه سازمان‌ها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به‌جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعمل‌های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
ماده 70- وظایف ناظران عبارتند از:
1- تنظیم برنامه‏ها و سیاست‌هاى مالى، استخدامى، خدماتى، تبلیغى و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس‌مجلس جهت طى مراحل بعدى
2- نظارت و اتخاذ تصمیم لازم در خصوص عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجراى مصوبات هیأت رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه داخلی درخصوص تبصره (2) ماده (69)
3- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیرى مراحل بعدى آن
4- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس
5- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهش‌ها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده‏اند.
6- پیگیرى مشکلات نمایندگان و ارائه راه‏حل مناسب به هیأت رئیسه
7- نظارت بر سایر امور ادارى و مالى و خدماتى مجلس
ماده 71- هیأت رئیسه می‌تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، ‌نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرح‌ها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهائی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی‌ربط انجام می‌شود.
ماده 72- در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می‌تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه‌های اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش‌بینی می‌شود.
تبصره- در هر دوره مجلس، نمایندگان می‌توانند حداکثر پنج نفر از کارکنان یا کارشناسان دستگاه‌های مشمول ماده(5) قانون مدیریت خدمات کشوری را برای به‌کارگیری در دفتر ارتباطات مردمی جهت امور مشاوره‌ای، اداری و خدماتی از دستگاه ذی‌ربط درخواست نمایند. در‌این‌صورت با هماهنگی دستگاه مبدأ، درخواست مأموریت افراد مورد نظر معمول و شخص یا اشخاص مزبور به دفتر ارتباط مردمی نماینده، مأمور می‌شوند
حقوق، مزایا، حق‌مأموریت و اضافه‌کار این مأموران طبق قوانین و مقررات مربوطه برعهده دستگاه مأمورکننده می‌باشد و میزان اضافه‌کار تا سقف مصوب اداره مربوطه و مأموریت ماهیانه و مرخصی استفاده شده توسط رئیس‌دفتر نماینده به دستگاه ذی‌ربط اعلام می‌شود. افزایش کلیه حقوق قانونی این مأموران از جمله ارتقاء، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه و رتبه و سایر موارد مشابه در دوران مأموریت این افراد همانند سایر کارکنان دستگاه ذی‌ربط می‌باشد.
تعداد افراد مورد نیاز هر حوزه انتخابیه با توجه به تعداد نمایندگان، تعداد شهر و روستا، جمعیت و وسعت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی و سایر قابلیت‌های هر حوزه توسط کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس تعیین می‌شود.
پس از اعلام پایان مأموریت، دستگاه ذی‌ربط موظف است این افراد را حداقل در پست سازمانی قبل از مأموریت و یا پست همطراز به‌کار گیرد.
این مصوبه نافی تبصره (3) ماده (2) قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی مصوب 23/8/1372 مجلس شورای اسلامی نمی‌باشد.
فصل دوم- نمایندگان
مبحث اول - مصونیت نمایندگان
ماده 73- بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسى نمایندگان مجلس در مقام ایفاى وظایف نمایندگى در اظهارنظر خود کاملاً آزادند و نمى‏توان آنها را به سبب نظراتى که در مجلس اظهار کرده‏اند یا آرائى که در مقام ایفاى وظایف خود داده‏اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعى محروم نمود.
تبصره- وظایف نمایندگى شامل نطق، بحث‌هاى داخل دستور، بحث‌هاى جلسات کمیسیون‏ها، اظهارنظراتى که براى اعمال اصل هشتاد و چهارم (84) قانون اساسى انجام مى‏شود و سایر موارد نظارتى و قانونى است.
ماده 74- چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نماینده‏اى در سخنان خود در جلسه علنى به کسى نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور مى‏تواند در دفاع از خود، به‏ صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالى درصورتى که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افتراء نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده 75- اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئى به یکى از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور براى رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج ‌دقیقه اجازه نطق داده مى‏شود.
مبحث دوم - تعهدات نمایندگان
ماده 76- نمایندگان براساس مسئولیت نمایندگى، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجرای آیین‏نامه داخلى مى‏باشند. در مواردى‏ که نماینده‏اى رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به‌ترتیب از طرف رئیس به‌عمل خواهد آمد:
1- تذکر شفاهى در جلسه علنى
2- اخطار در جلسه علنى
3- احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه
ماده 77- رئیس جلسه نسبت به نمایندگانى که از موضوع مذاکره خارج مى‏شوند و یا بدون اجازه صحبت مى‏کنند و همچنین نسبت به نمایندگانى که به واسطه عدم رعایت آیین‏نامه داخلى یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمى‏نمایند تذکر مى‏دهد.
ماده 78- در صورتى که رئیس به یکى از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار مى‏کند.
ماده 79- توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس مى‏شود در موارد ذیل اجراء مى‏گردد:
1- درصورتى که نماینده‏اى پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
2- درصورتى که نماینده‏اى ظرف مدت یک‌ماه چهار مرتبه در جلسات متوالى یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
3- کسانى که بیش از سه جلسه متوالى یا در مجموع پنج جلسه در یک‌ماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.
مبحث سوم - حقوق نمایندگان
ماده 80- بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیأت رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می‌شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم (52) قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.
تبصره- مقرری و هزینه‌های نمایندگی در هر سال در جلسه مشترک هیأت رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می‌رسد. نمایندگان مجلس می‌توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت ‌نمایند. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی‌الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می‌شود.
مبحث چهارم – مأموریت‌ها
ماده 81- مأموریت‌هاى رسمى فردى و جمعى نمایندگان براى شرکت در سمینارها، اجلاس‌ها و بازدیدهاى فنى و تخصصى در داخل و یا خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذى‏ربط و تأیید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از مأموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم مى‏گردد.
مبحث پنجم - تعطیلات و مرخصی‌ها
ماده 82- تعطیلات تابستانى مجلس در هر سال سى روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین مى‏شود. هیأت رئیسه مى‏تواند در تنظیم برنامه جلسات علنى و کمیسیون‏ها به‏گونه‏اى عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کارى هم براى رسیدگى به وظایف نمایندگى فرصت داشته باشند.
تبصره- در صورت ضرورت، رئیس‌مجلس مى‏تواند با تقاضاى حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را به‌طور فوق‏العاده دعوت به انعقاد نماید.
ماده 83- نمایندگان یک‌ماه در هر سال حق استفاده از مرخصى با حقوق را دارند. استفاده از مرخصى ضرورى بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده مى‏توانند در سال‌هاى بعد استفاده نمایند.
ماده 84- اجازه مرخصى تمام مدت یک جلسه یا قسمتى از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیون‏ها و شعب با رؤساى کمیسیون‏ها و شعب خواهد بود.
ماده 85- هیچ‌یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصى نمى‏تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیمارى یا حوادث غیرمترقبه.
مبحث ششم - غیبت نمایندگان
ماده 86- نماینده‏اى که بیش از یکصد ساعت متوالى یا دویست و پنجاه ساعت غیرمتوالى از اوقات رسمى جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یک‌ سال غیبت نماید، مستعفى شناخته خواهد شد. همچنین نماینده‏اى که به‏ علت ناتوانى جسمى و یا بیمارى بیش از چهار ماه در یک سال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سى نفر از نمایندگان و تصویب دوسوم نمایندگان حاضر مبنى بر عجز وى از ایفاى وظایف نمایندگى، سمت نمایندگى خود را از دست می‌دهد.
تبصره 1- تا یک هفته پس از اعلام رسمى مستعفى شناخته شدن نماینده، درصورتى که خود وى یا نماینده دیگرى به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح مى‏شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتى که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأى داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
یک نفر از هیأت رئیسه به‏عنوان موافق و نماینده مورد بحث به ‏عنوان مخالف براى صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
تبصره 2- درصورتى که نماینده مستعفى شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولى در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، مى‏تواند لایحه دفاعیه خود رابراى طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در‌این‌صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر براى صحبت مخالفین توسط یکى از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده 87- به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمى‏گیرد.
ماده 88- محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون‏ها با رؤساى کمیسیون‏ها و در جلسات رسمى مجلس با هیأت رئیسه مى‏باشد و در هر دو صورت، اعلان رسمى غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون‏ها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.
ماده 89- غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
تبصره- غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمى مجلس مى‏باشد.

مبحث هفتم - استعفای نماینده و نحوه بررسى آن
ماده 90- هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است مى‏تواند از مقام نمایندگى استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.
ماده 91- نماینده تقاضاى استعفای مدلّل خود را به عنوان رئیس‌مجلس مى‏نویسد و رئیس‌مجلس آن را در اولین جلسه علنى و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد مى‏گذارد. نماینده مى‏تواند قبل از شروع بررسى در مجلس تقاضاى استعفای خویش را مسترد دارد.
ماده 92- بررسى تقاضاى استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتداء تقاضاى استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضى استعفاء یا نماینده دیگرى به تعیین او تقاضاى دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضاى استعفاء و توضیح نماینده متقاضى استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت مى‏توانند صحبت کنند و پس از آن رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید. در صورت تصویب تقاضاى استعفاء مراتب از طریق رئیس‌مجلس به وزارت کشور اعلام مى‏شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
تبصره- هرگاه نماینده متقاضى استعفاء براى طرح تقاضاى استعفاى خود در مجلس حاضر نشود و کسى را هم براى دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضاى استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید.
ماده 93- هرگاه تقاضاى استعفای تعدادى از نمایندگان به نحوى باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمى گردد قابل طرح در مجلس نیست.
فصل سوم - گردش کار مجلس
مبحث اول - جلسات مجلس
ماده 94- انعقاد رسمى جلسات و اعتبار أخذ رأى منوط به حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان مى‏باشد.
تبصره 1- براى ادامه مذاکراتى که منجر به اتخاذ تصمیم و یا أخذ رأى نمى‏شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافى است.
تبصره 2- جلسات رسمى با تلاوت آیاتى چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتى‏الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.
ماده 95- نمایندگان باید در روزى که قبلاً براى تشکیل جلسه رسمى معین مى‏شود در مجلس حاضر شوند. درصورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع أخذ رأى با اعلام قبلى رئیس‌مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر وغیبت، مقررات آیین‏نامه ازطرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامى نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‏ها درج خواهد شد.
ماده 96- تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از أخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
تبصره- در صورتى که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.
ماده 97- حداکثر مدت براى هر جلسه رسمى چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس مى‏باشد، مگر در موارد ضرورى که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.
تبصره 1- وقت دستور جلسات رسمى مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطرارى با اول وقت اداى نماز برخورد نداشته باشد.
تبصره 2- مجلس برای رسیدگی به طرح‌ها و لوایحی که در شش‌ جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه ‌روزه به‌جز روزهای تعطیل تشکیل می‌شود و افزایش ساعت هر جلسه با رأی مجلس است.
ماده 98- اعضاى هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتى که قبلاً براى تشکیل جلسات تعیین مى‏شود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین‏نامه جریمه مى‏شوند.
ماده 99- تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجراى آیین‏نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین‏نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده 100- دستور هفتگى مجلس باید به‌ترتیب وصول طرح‌ها و لوایح از کمیسیون‏ها و سایر موضوعات طبق این آیین‌نامه توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامى است. طرح‌ها و لوایحى که داراى اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضاى دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگى مجلس قرارگیرد. گزارش‌های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون‌ها به‌جز گزارش طرح‌ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. این گزارش‌ها باید حداقل چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرارگیرد وخلاصه آن حداکثر به مدت نیم‌ ساعت درجلسه قرائت و متن‌ کامل‌ گزارش در مشروح مذاکرات چاپ ‌شود.
تبصره 1- حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می‌توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار جلسه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می‌گذارد. درصورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می‌شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی‌توان آن را متوقف نمود.
تبصره 2- در صورتی‌ که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.
تبصره 3- هیأت رئیسه می‌تواند تمام یا بخشی از گزارش‌های واصله از دستگاه‌ها و سازمان‌هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون‌های ذی‌ربط ارجاع نماید.
تبصره 4- کلیه گزارش‌هایی که در جلسه علنی مطرح می‌شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
ماده 101- گزارش نهائى کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، درصورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار مى‏گیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده 102- در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضاى کتبى رئیس‌جمهور یا یکى از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنى تشکیل مى‏شود. در‌این‌صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنى بر وجود شرایط اضطرار و اقتضاى امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزارى غیرعلنى جلسه رسمى مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به ‏عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت مى‏کند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگى در جلسه غیرعلنى ادامه مى‏یابد، درغیراین‌صورت، جلسه به حالت علنى بازگشته و به روال عادى عمل خواهد کرد.
تبصره 1- مصوبات جلسه غیرعلنى در صورتى معتبر است که با حضور شوراى نگهبان به‏تصویب سه‏چهارم مجموع نمایندگان برسد.
تبصره 2- تشخیص رفع شرایط اضطرارى براى انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنى براى اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنى و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملى مى‏گردد.
ماده 103- رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام مى‏کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (به ‏تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید به‌طور رسمى اعلام شود.
ماده 104- در صورتى که در مجلس بى‏نظمى و تشنج به وجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیرى کند، در جاى خود قیام مى‏نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل مى‏کند و نمایندگان از جلسه خارج مى‏شوند و پس از انقضاى پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل مى‏شود. هرگاه بى‏نظمى و تشنج تجدید شود رئیس، جلسه را ختم و آن را به روز دیگرى موکول مى‏نماید.
مبحث دوم – نطق‌ها و مذاکرات
اول – نطق‌ها
ماده 105- در هر جلسه رسمى به‌جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه‌‏ نفر از نمایندگان مى‏توانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت‌‌‌ دقیقه نطق نمایند. همچنین دو ‏نفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می‌توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیک ثبت‏نام کرده وحداکثر به مدت پنج ‌‌دقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو‏ نفر وقت خواهد داد.
هیچ یک از نمایندگان نمى‏توانند در مدت دو ماه بیش از یک بار نطق پنج ‌‌دقیقه‌ای نمایند.
نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.
ماده 106- در هر جلسه، قبل از ورود در دستور، رئیس مى‏تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فورى روز مطالبى را که آگاهى مجلس از آن ضرورى باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت براى این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
تبصره- رؤسای قوای مجریه و قضائیه می‌توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس‌مجلس پس از موافقت هیأت رئیسه در اولین فرصت انجام می‌شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده 107- در صورتى که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس‌مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شوراى اسلامى، وزرا مکلف به حضور در مجلس مى‏باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبى داشته باشند، مطالب آنان استماع مى‏شود.
تبصره 1- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره 2- دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.
ماده 108- ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
الف- مدت نطق در جلسه علنى به‏شرح زیر خواهد بود:
1- براى استیضاح یک وزیر دو ساعت و براى استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان مى‏توانند از بین خود یک یا چند نفر را براى بحث در موضوع استیضاح معرفى نمایند، ولى در هرحال مجموع نطق‌هاى استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.
2- در مورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتداء سخنگوی کمیسیون اصلی حداکثر ده‌ دقیقه گزارش مى‏دهد، پس از آن حداکثر سه‌ نفر مخالف و سه ‌نفر موافق به‌ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگوی کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مى‏کنند.
تبصره - در بررسی کلیات طرح‌هاى دو یا سه فوریتى و طرح‌هایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان مى‏تواند به جاى سخنگو در ابتداء و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.
3- براى موارد ذیل هر‌یک پنج دقیقه:
- دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق
- مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرح‌ها و لوایح
- توضیح پیشنهاد اصلاحى نسبت به مواد طرح‌ها و لوایح اعم از فردی و جمعى
- توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در مورد پیشنهادها
- توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
- پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن
- پیشنهاد تنفس
- پیشنهاد أخذ رأى مخفى
- تذکر آیین‏نامه‏اى و یا اخطار قانون اساسى
- پیشنهاد انواع رأى در مورد استیضاح
4- برای تذکر آیین‌نامه‌ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر سه دقیقه
ب- در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتى که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج- در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس‌جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می‌دهد سپس حداکثر پنج‌ نفر از نمایندگان به ‌عنوان مخالف گزارش کمیسیون و پنج نفر به‌ عنوان موافق گزارش کمیسیون به‌ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هر کدام حداکثر ده دقیقه صحبت می‌کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست ‌دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می‌کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی‌ دقیقه خواهد بود.
تبصره- در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت‌هاى مقرر در بند فوق است.
د- مدت نطق براى مسائل مهم مربوط به سیاست خارجى از قبیل عهدنامه‏ها و مقاوله‏نامه‏ها و موافقتنامه‏هاى بین‏المللى حداکثر سه ساعت و براى هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
ه‍- پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می‌تواند حداکثر ده ‌‌دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه‏هاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره- در کلیه مواردی که در این آیین‌نامه نمایندگان می‌توانند به‌عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند و به‌موقع در لوح یا دستگاه الکترونیک ثبت‌نام کرده‌اند، اسامی آنان توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب و اعلام می‌شود. افراد تعیین‌شده حق واگذاری نوبت خود به نماینده دیگر را دارند.
ماده 109- ناطق نباید از موضوع مورد بحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وى تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم مى‏تواند وى را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این‏که مجلس ادامه صحبت را تأیید کند.
ماده 110- قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایرادگیری‌هاى شخصى و حرکات و تظاهراتى که موجب بى‏نظمى مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات‌هاى مندرج در این آیین‏نامه خواهد گردید. رئیس جلسه مسئول جلوگیرى از این تخلفات است.
دوم – مذاکرات
ماده 111- موضوعاتى که طبق دستور در مجلس مطرح مى‏شود باید یک ‏ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصى که خارج از جلسه نصب مى‏گردد یا دستگاه الکترونیک، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه یا دستگاه الکترونیک در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانى است که ثبت‌نام کرده باشند که در‌این‌صورت، یک مخالف و یک موافق به‌ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتى‌که مخالف یا موافقى ثبت‌نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس مى‏توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقى وجود نداشته باشد، مخالفان مى‏توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفى موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به‏ عنوان موافق کسى صحبت نخواهد کرد.
تبصره- درصورتى‌که موضوعى در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلایلى مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود برگ ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
ماده 112- مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع مى‏شود. نماینده‏اى که در صورت مشروح مذاکرات مطلبى برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، به‌طور اختصار مى‏تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمى تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج مى‏شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضاى رئیس یا نائب‏رئیس‌ مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده 113- هرگاه هنگام بحث درباره طرح‌ها و لوایح، رئیس‌جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون‏هاى مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین‏نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده 114- نمایندگان مى‏توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بین‏المللى یا مناسبت‌هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضای حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذى‏ربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مى‏شود.
تبصره- توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به ‏اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
مبحث سوم – آراء
اول - کمیت آراء
ماده 115- مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می‌باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین‌نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.
ماده 116- کلیه انتخاباتى که در مجلس و کمیسیون‏ها و شعب به‌عمل مى‏آید، اعم از اینکه فردى یا جمعى باشد به استثنای انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب مى‏شود و موارد دیگرى که در این آیین‏نامه حد و نصاب دیگرى براى آن تعیین شده است با رأى اکثریت نسبى است و در صورت تساوى آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین مى‏شود. اسامى کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام مى‏شود.
ماده 117- نصاب رأى‏گیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به‏ شرح زیر می‌باشد:
الف- اکثریت چهار‌پنجم مجموع نمایندگان:
- اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور (اصل هفتاد و هشتم قانون اساسى)
ب ـ اکثریت سه‌چهارم مجموع نمایندگان:
1- توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى (اصل شصت و هشتم قانون اساسى)
2- مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى (اصل شصت و نهم قانون اساسى)
ج ـ اکثریت دو‌سوم مجموع نمایندگان:
1- تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى (اصل پنجاه و نهم قانون اساسى)
2- تصویب عدم کفایت رئیس‌جمهور (اصل هشتاد و نهم قانون اساسى)
3- تصویب تقاضاى سه فوریت طرح‌ها و لوایح
د - اکثریت دو‌سوم نمایندگان حاضر:
1- تصویب آیین‏نامه داخلى مجلس و تفسیر آن
2- تصویب تشکیل‌ جلسه رسمى غیرعلنى مجلس با رعایت ماده (102) این آیین‌نامه
3- تصویب تقاضاى دو فوریت طرح‌ها و لوایح
4- تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی
5- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرح‌ها و لوایح
ه‍- اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:
1- انتخاب رئیس‌مجلس (مرحله اول)
2- رأى اعتماد به وزیران
3- رأى عدم اعتماد به وزیران
4- طرح‌ها و لوایح و تفسیر قوانین
5- تصویب انجام تحقیق و تفحص
6- تصویب تقاضاى یک فوریت طرح‌ها و لوایح
7- تغییر دستور هفتگی مجلس
8- رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر
9- تصویب موضوعات اصول (هفتاد و هفتم)، (هشتادم)، (هشتاد و دوم) و (هشتاد و سوم) قانون اساسى
10- تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها توسط کمیسیون‌هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى
11- تعیین تعداد اعضای کمیته‌ها در کمیسیون‌ها
12- تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.
13- حذف مواد، تبصره‌ها و بندها از گزارش کمیسیون‌ها در جلسه علنی
14- تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرح‌ها و لوایح مهم موضوع تبصره (1) ماده (108)
15- سایر مواردى که در این آیین‏نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات «تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و در این آیین‌نامه نصاب آن مشخص نشده است.
و- اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک‌سوم نمایندگان حاضر:
1- انتخاب اعضای هیأت رئیسه شعبه
2- انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیأت تحقیق و تفحص
3- انتخاب اعضای کمیسیون ‌تخصصی، ‌تحقیق و آیین‏نامه داخلى در شعبه
4- تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان
5- انتخاب اعضای کمیسیون ویژه در مجلس
6- انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور
ز- اکثریت نسبى:
1- انتخاب رئیس‌مجلس (مرحله دوم) و سایر اعضای هیأت رئیسه مجلس
2- انتخاب اعضای حقوقدان شورا‌ی‌نگهبان
3- انتخاب رئیس و اعضای هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته
4- انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمان‌ها
5- انتخاب اعضای کمیته‌های هر کمیسیون
6- انتخاب ده‌ نفر از نمایندگان در اجرای اصل یکصد و هفتاد و هفتم (177) قانون اساسی
تبصره- نصاب رأی برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.
دوم- کیفیت آراء
ماده 118- رأى‏گیرى در مجلس به یکى از روش‌هاى ذیل انجام مى‏گیرد:
1- با دستگاه الکترونیکى
2- علنى با ورقه
3- مخفى با ورقه
4- قیام و قعود
تبصره- قبل از شروع رأی‌گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رأی‌گیری انجام شود. درصورتی ‌که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رأی‌گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به‌طور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رأی‌گیری از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از سی ثانیه از زمان شروع رأی‌گیری به فوریت نتیجه رأی‌گیری را اعلام نماید.
ماده 119- هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنى دستگاه‌ها حداکثر براى یک هفته رأى‏گیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
ماده 120- در مورد ذیل أخذ رأى علنى با ورقه خواهد بود:
هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به ‏جاى استفاده از دستگاه الکترونیکى و یا قیام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به‌طور علنى به رأى گذاشته مى‏شود.
ماده 121- در رأى علنى با ورقه، هر نماینده داراى سه ‏نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارت‌ها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدان‌ها مى‏ریزند. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مى‏شوند.
تبصره- اسامى موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانى که در رأى‏گیرى شرکت نکرده و یا بعد از اعلام أخذ رأى از تالار خارج شده‏اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت مى‏گردد.
ماده 122- در موارد ذیل أخذ رأى مخفى با ورقه الزامى است:
1- انتخاب اعضاى هیأت رئیسه، حقوقدانان شوراى نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأت‏ها، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به اشخاص
2- انتخابات داخلى شعب و کمیسیون‏ها
3- رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأى عدم کفایت به رئیس‌جمهور
4- رأى نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده‌اند.
تبصره- هیأت رئیسه موظف است کارت‌هاى مخصوصى برای رأى‏گیرى مخفى تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد. رأى‏گیرى به وسیله هرگونه ورقه و کارتى غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.
ماده 123- در مواردى که نتیجه أخذ رأى با قیام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبیران هیأت رئیسه و یا ظرف پانزده دقیقه بعد از اعلام رأى مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به‌عمل آمده رأی‌گیری خواهد شد. در صورتی که درخواست تردید‌کنندگان به تصویب نصف به‌ علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهدگرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد، مى‏توان در جلسه بعد نسبت به تردید رأی‌گیری نمود.
تبصره 1- تردید‌کنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگه مخصوصی در جایگاه هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.
تبصره 2- تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی‌گیری نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.
سوم - اعلام نتیجه رأى
ماده 124- به مجرد اعلام أخذ رأى، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارشگر اعلام و بلافاصله أخذ رأى به‌عمل مى‏آید. در موارد نقص فنى دستگاه شمارشگر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.
ماده 125- در کلیه موارد، نتیجه رأى مجلس باید صریحاً به ‏وسیله رئیس اعلام گردد.
ماده 126- اسامى کلیه تقاضاکنندگان رأى مخفى یا رأى علنى با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
باب دوم - وظایف و اختیارات مجلس شوراى اسلامى
فصل اول – قانونگذارى
مبحث اول – طرح‌ها و لوایح قانونى
اول – طرح‌هاى قانونى
ماده 127- طرح‌هاى قانونى با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم مى‏شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکى از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون‏هاى مربوط ارجاع مى‏شود. این طرح‌ها پس از ارجاع به کمیسیون‏هاى ذى‏ربط چاپ و توزیع و نسخه‏اى از آن توسط رئیس براى وزیر یا وزیران مربوط ارسال مى‏گردد. طرح‌ها نیز همانند لوایح، باید داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنین داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
ماده 128- امضاءکنندگان طرح‌هاى قانونى حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، براى اداى توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام مى‏نماید.
ماده 129- پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءکنندگان تقاضاى کتبى استرداد آن را بنمایند به‌طورى که امضاءکنندگان باقى مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتى که تقاضاى استرداد قبل از تصویب کلیات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى که کلیات به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، هریک به مدت ده دقیقه با تصویب مجلس، طرح قابل استرداد مى‏باشد.
ماده 130- اگر طرحى مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‏هاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى واقع نشد بدون تغییر اساسى تا شش ماه دیگر نمى‏توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضاى کتبى پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.
دوم - لوایح قانونى
ماده 131- لوایح قانونى که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد مى‏شود، باید:
1- داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.
2- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به ‏وضوح درج شود.
3- داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده 132- طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسى کلیه لوایح قانونى تقدیمى به مجلس باید به امضای رئیس‌جمهور و وزیر یا وزرای مسئول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسئول، امضای رئیس‌جمهور کافى است.
ماده 133- لوایح قانونى باید در جلسه علنى مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و در موقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکى از وزرا به‏ تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئیس‌جمهور و وزرا، رئیس یا نائب‌رئیس شوراى عالى استان¬ها که به صورت رسمی به مجلس معرفى شده باشند، مى‏توانند حسب مورد در جلسات مجلس و کمیسیون‏ها براى توضیح و دفاع لازم حضور یابند.
ماده 134- استرداد لوایح قانونى با تصویب هیأت وزیران به‌ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
1- درصورتى که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس‌جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد مى‏نماید و گزارش آن در جلسه علنى اعلام مى‏شود.
2- درصورتى که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهائى باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونان رئیس‌جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس‌جمهور مى‏تواند با ذکر دلیل در جلسه علنى مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر‌یک به ‏مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.
ماده 135- یک ‌نسخه از کلیه طرح‌ها و لوایحى که تقدیم‌ مجلس مى‏شود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه‌ها در اختیار عموم قرار مى‏گیرد.
سوم- طرح‌هاى شوراى‏عالى استان¬ها
ماده 136- طرح‌هاى مصوب شوراى‏عالى استان‌ها که باید داراى عنوان و مقدمه توجیهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیماً یا توسط دولت به مجلس تقدیم مى‏شود. وصول این طرح‌ها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و براى بررسى به کمیسیون ذى‏ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه‏اى از آن نیز براى هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مى‏شود.
تبصره- نحوه رسیدگى به این طرح‌ها و نیز تقاضاى استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.
چهارم- مقررات مشترک طرح‌ها و لوایح
ماده 137- در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هیأت رئیسه صورتى از طرح‌ها و لوایحى را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه مى‏کند و در اختیار نمایندگان مى‏گذارد و صورتى نیز براى دولت ارسال مى‏دارد. هر‌یک از طرح‌ها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگى به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین‏نامه به کمیسیون‏هاى مربوطه ارجاع مى‏شود و کمیسیون‏ها رسیدگى را به‌ترتیب مندرج در این آیین‏نامه انجام مى‏دهند. هرگاه شور اول آن طرح‌ها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگى به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون و تصویب مجلس یک شورى انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحى را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
ماده 138- نمایندگان مجلس و دولت نمى‏توانند یک طرح یا لایحه قانونى را که بیش از یک موضوع دارد به ‏عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضاى تصویب نمایند. درصورتى که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره‏ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرح‌ها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید. لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.
مبحث دوم - مراحل بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح عادى

ماده 139- بررسی و تصویب کلیه طرح‌ها و لوایح عادی یک ‌شوری خواهد بود به‌جز مواردی که در این آیین‌نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.
تبصره- چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این‌گونه طرح‌ها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شور دوم ارجاع می‌شود.
ماده 140- رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرح‌ها و لوایح عادى را که به مجلس تقدیم مى‏شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون اساسى در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‏هاى مربوطه ارجاع نماید و به ‏دستور وى فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
اول- بررسى طرح‌ها و لوایح در کمیسیون‏ها
ماده 141- رئیس مجلس شورای اسلامی موظف است یک نسخه ازطرحها و لوایح عادی و یک فوریتی را پس از اعلام وصول به کمیسیون اصلی و کمیسیون‌های فرعی جهت رسیدگی به مواد مرتبط و همچنین به مرکز پژوهش‌های مجلس جهت رسیدگی و اظهار نظر کارشناسی ارجاع کند.
کمیسیون‌های فرعی موظفند حداکثر ظرف مدت پانزده روز از تاریخ ارجاع طرح یا لایحه عادی و ظرف مدت ده روز برای طرحها و لوایح یک‌فوریتی نتیجه رسیدگی خود را طی گزارشی در مواد ارجاعی به کمیسیون اصلی ارائه کنند. هریک از نمایندگان نیز می‌توانند پیشنهادهای خود را در مورد کلیات و جزئیات طرحها و لوایح عادی ظرف مدت ده روز و در طرحها و لوایح یک‌فوریتی ظرف مدت پنج روز از تاریخ توزیع طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی و کمیسیون‌های فرعی ارائه کنند.
مهلت کمیسیون اصلی برای رسیدگی به کلیات و جزئیات طرح یا لایحه عادی حداکثر سه ماه و در طرحها و لوایح یک‌فوریتی حداکثر یک‌ماه و نیم پس از تاریخ ارجاع است. چنانچه طرح یا لایحه با برگزاری جلسات عادی و فوق‌العاده در مهلتهای مذکور قابل رسیدگی نباشد با درخواست کمیسیون و موافقت هیأت رئیسه مجلس این فرصت حداکثر تا دو برابر مدتهای مذکور قابل تمدید است.
تبصره1- در مواردى که کمیسیون یا کمیسیون‏هایى به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام مى‏کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگى و اتخاذ تصمیم نماید.
تبصره 2- در پایان مهلتهای تعیین‌شده چنانچه گزارش کمیسیون اصلی ارائه نشود، هیأت رئیسه مجلس موظف است طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور هفتگی مجلس قرار دهد. در این‌صورت پیشنهادهای موضوع این ماده در جلسه علنی مطرح می‌شود. در صورتی‌که گزارش کمیسیون اصلی تا سه‌روز قبل از شروع رسیدگی به طرح یا لایحه در جلسه رسمی مجلس بین نمایندگان توزیع گردد گزارش کمیسیون جایگزین طرح یا لایحه می‌شود. در این صورت نمایندگان می‌توانند تا چهل و هشت ساعت پس‌از توزیع گزارش کمیسیون، پیشنهادهای خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه در هر مورد، حذف کل ماده یا تبصره یا بند یا جزء به هیأت رئیسه مجلس ارائه کنند تا با توزیع پیشنهاد، در جلسه رسمی مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.
تبصره 3- چنانچه در کلیات، نظرکمیسیون‌های فرعی با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، در جلسه رسمی مجلس قبل از رأی‌گیری برای کلیات، سخنگو یا یکی از اعضای آن کمیسیون‌ها می‌توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهند.
تبصره 4- در مواردی که طرح یا لایحه طبق آیین‌نامه به صورت دوشوری رسیدگی می‌شود در شور اول کلیات و در شور دوم جزئیات طبق این آیین‌نامه رسیدگی می‌شود .
ماده 142- همزمان با وصول طرحها و لوایح توسط کمیسیون‌ها در صورت ضرورت و با تصویب کمیسیون اصلی، طرح یا لایحه به کارگروه کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ارجاع می‌شود. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح یا لایحه کارگروهی جهت بررسی طرح یا لایحه ارجاعی، متشکل از کارشناسان آن مرکز و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب‌نظر اعم از نمایندگان فعلی و ادوار مجلس، کارشناس معاونت قوانین مجلس، دیوان محاسبات، مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، دستگاههای اجرائی، بخش خصوصی و دستگاههای مرتبط با طرح یا لایحه، تشکیل دهد و در بدو کار رئیس و دبیر آن را تعیین کند. رئیس کارگروه موظف است پس از بحث و بررسی کارشناسی در کارگروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشورها و با بررسی سوابق قانونگذاری و پیشنهادهای کمیسیون‌های فرعی و نمایندگان، گزارش کارگروه را با رعایت اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضای کارگروه به کمیسیون اصلی ارائه کند. رئیس یا نماینده کارگروه موظف است با شرکت در جلسات کمیسیون از گزارش ارائه‌شده دفاع کند. در صورت عدم نیاز به قانونگذاری جدید در موضوع مورد بحث، رئیس کارگروه گزارش خود را با ذکر دلایل رد طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی ارائه می‌کند.
تبصره 1- چنانچه رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس از مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان جهت معرفی نماینده خود برای حضور در کارگروه موضوع این ماده دعوت به‌عمل آورد، مراجع مذکور در صورت تمایل می‌توانند شخص یا اشخاصی را از اعضاء یا غیراعضاء به مرکز معرفی کنند. عدم معرفی یا حضور نیافتن نمایندگان مذکور، مانع از تشکیل کارگروه نیست.
تبصره 2- ارجاع طرح یا لایحه به کارگروه موضوع این ماده نافی مسؤولیت مرکز پژوهش‌های مجلس در ارائه نظرات کارشناسی به کمیسیون‌ها و جلسات رسمی مجلس مندرج در قانون شرح وظایف مرکز پژوهش‌های مجلس نخواهد بود.
تبصره 3- حداکثر زمان رسیدگی به طرحها و لوایح عادی در مرکز پژوهش‌ها یک‌ماه و نیم پس از ارجاع و در طرحها و لوایح یک‌فوریتی یک‌ماه پس از ارجاع می‌باشد. در صورت ضرورت این فرصتها با درخواست مرکز پژوهش‌ها و تأیید کمیسیون اصلی قابل افزایش است .
ماده 143- کمیسیون اصلی موظف است در رسیدگی به طرحها و لوایح از وزرا و یا بالاترین مقام دستگاههای اجرائی مرتبط با موضوع، مرکز پژوهش‌ها، دیوان محاسبات، نمایندگان کمیسیون‌های فرعی و نمایندگانی که در موعد مقرر پیشنهاد خود را ارائه نموده‌اند و عنداللزوم نماینده بخش خصوصی اعم از اتاقهای: بازرگانی و صنایع و معادن، کشاورزی، تعاون، اصناف، تشکلهای کارگری، انجمن‌ها و اتحادیه‌ها و مجامع صنفی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حسب مورد دعوت نماید و پس از رسیدگی گزارش خود را در مهلت مقرر به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کند.
تبصره 1- کمیسیون¬ها می‌توانند گزارش طرح‌ها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.
تبصره 2- گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دو‌سوم اعضای کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و درصورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.
ماده 144- پس از توزیع گزارش نهائی کمیسیون اصلی توسط هیأت رئیسه مجلس، کمیسیون‌های فرعی در موارد ارجاعی و نمایندگان می‌توانند ظرف مدت ده روز از تاریخ توزیع گزارش، پیشنهادهای خود را درخصوص اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه اصلی و پیشنهادهای الحاقی در هر ماده و اجزای آن، حذف کل ماده و اجزای آن به هیأت رئیسه مجلس ارائه کنند.
تبصره- گزارش کمیسیون اصلی همراه با گزارش کمیسیون‌های فرعی و پیشنهادهای نمایندگان موضوع این ماده و ماده (141) در مورد هر طرح یا لایحه و همچنین در موارد ارجاعی به کمیسیون اصلی حین بررسی طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده‌شده از شورای نگهبان حداقل یک جلسه یا بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی در جلسه رسمی مجلس باید بین نمایندگان مجلس توزیع شده باشد. درغیر این‌صورت در آن جلسه قابل رسیدگی نیست .
ماده 145- گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده‌ نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف یک ‌ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین‌صورت بایگانی می‌شود مگر این‌که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در‌این‌صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.
ماده 146- کمیسیون‏ها موظفند، در موقع رسیدگى به طرح‌ها و لوایح، از وزرا و بالاترین مقام دستگاه ذى‏ربط دعوت به‌عمل آورند.
ماده 147- درجلسات کمیسیون‏ها نمایندگانی‌ که عضویت در آن‌ کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأى مى‏توانند حاضر شوند و در صورتى که از طرف کمیسیون براى اداى توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولى حق رأى ندارند.
ماده 148- در مواردی که موادی از طرحها و لوایح و همچنین مصوبات اعاده‌شده از شورای نگهبان جهت رسیدگی به کمیسیون اصلی ارجاع می‌شود، نمایندگان عضوکمیسیون‌های فرعی و سایر نمایندگان می‌توانند با حضور در کمیسیون اصلی، در زمان اعلام شده توسط کمیسیون نظرات و پیشنهادهای خود را مطرح کنند .
تبصره 1- ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.
تبصره 2- اعضای هر کمیسیون می‌توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.
تبصره 3- نمایندگان پیشنهاددهنده می‌توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی را که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده‌اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.
تبصره 4- طرح‌ها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می‌شود پیشنهادها در شور اول درباره کلیات و در شور دوم درخصوص مواد پذیرفته می‌شود .
تبصره 5- معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.
دوم- بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح در مجلس

ماده 149-
الف) هنگام رسیدگی به کلیات گزارش کمیسیون اصلی در جلسه رسمی مجلس، ابتداء سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت ده دقیقه توضیحات لازم را ارائه می‌کند و در صورت ثبت‌نام نمایندگان، حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق هرکدام حداکثر پنج دقیقه نظرات خود را درباره قبول یا رد کلیات بیان می‌نمایند و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون درصورت تمایل هرکدام حداکثر به مدت پنج دقیقه نظرات خود را بیان می‌کنند و برای کلیات رأی‌گیری می‌شود. درطرحها و لوایح مهم یا مفصل، به پیشنهاد کتبی پانزده نفر از نمایندگان یا رئیس جلسه و تصویب مجلس مدت زمانهای مذکور دوبرابر می‌شود.
ب) پس از تصویب کلیات، به جزئیات طرح ها و لوایح به ترتیب زیر رسیدگی می‌شود و در صورت وجود مخالف هر ماده، یک مخالف و یک موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت می‌کند.
1- در ابتداء، ماده‌واحده و یا هر یک از مواد یا اجزاء توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه قرائت می‌شود. سپس پیشنهادهای چاپ‌شده کمیسیون‌های فرعی و نمایندگان به‌ترتیب برای بازگشت به لایحه یا طرح، حذف کل یا جزء و پیشنهاد اصلاحی به‌شرح فوق مطرح می‌شود و رأی‌گیری به عمل می‌آید. در این مرحله پیشنهاد حذف کل یا جزء تا قبل از ورود به ماده در صحن پذیرفته می‌شود.
2- اگر پیشنهاد چاپ‌شده‌ای مطابق بند (1) وجود نداشته باشد، مصوبه کمیسیون اصلی درخصوص ماده‌واحده، هر یک از مواد یا اجزاء‌ به رأی گذاشته می‌شود.
3- در صورت عدم تصویب موارد مذکور در بندهای (1) و (2)، مجدداً پیشنهاد حذف در مجلس پذیرفته و در مورد آن رأی‌گیری می‌شود.
4- پس از مراحل فوق، برای ماده مورد بحث با اصلاحات انجام‌شده رأی‌گیری به عمل می‌آید و چنانچه به تصویب نرسید، پیشنهادهای جدید قابل طرح است و در صورت عدم وجود پیشنهاد جدید جهت بررسی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می‌شود.
5- در هر مرحله که پیشنهاد اصلاح، ‌بازگشت به لایحه یا طرح و یا مصوبه کمیسیون اصلی به تصویب مجلس برسد، پیشنهاد الحاقی مرتبط و غیرمغایر با مصوبه به تشخیص رئیس جلسه، به ترتیب کمیسیون‌های فرعی و نمایندگان مطرح و رأی‌گیری به عمل می‌آید.
6- نسبت به آن‌دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می‌شود، هر یک از نمایندگان می‌توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهادهای خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می‌توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهادهای خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیأت رئیسه مجلس ارائه نمایند.
تبصره- در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می‌کند.
ماده 150- در شور دوم درباره اصل مواد مذاکره به‌عمل نمى‏آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدى اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضى مواد تغییرات اساسى داده شده باشد. در این صورت مخالف و موافق از بین ثبت‌نام ‌کنندگان در لوح یا دستگاه الکترونیک به قید قرعه تعیین می‌شوند، که هر یک می‌توانند به مدت پنج دقیقه صحبت کنند و درصورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت مى‏کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأى‏گیرى مى‏شود.
ماده 151- چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضى از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلى داده باشد، هریک از نمایندگان می¬توانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأى‏گیرى مى‏شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهاى اصلاحى که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأى‏گیرى خواهد بود.
ماده 152- ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به‌جز آنچه که در این آیین‌نامه به‌طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می‌شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.
ماده 153- هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح‌شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رأی گذاشته می‌شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس‌جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می‌گردد.
مبحث سوم - مراحل بررسى و تصویب طرح‌ها و لوایح فوری
اول- کلیات
ماده 154- طرح‌ها و لوایح فورى عبارتند از یک فوریتى، دو فوریتى و سه فوریتى.
ماده 155- وقتى که فوریت طرح یا لایحه‏اى تقاضا مى‏شود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکى از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأى گرفته مى‏شود. درصورتى که تقاضاى فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز مى‏توانند کتباً تقاضاى فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرح‌ها و لوایح با توجه به درجه فوریت به‌ترتیب ذیل مى‏باشد:
1- یک ‏فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأى اکثریت مطلق حاضران
2- دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به‌ترتیب با رأى اکثریت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمایندگان.
تبصره- هیأت رئیسه موظف است طرح‌ها و لوایح داراى فوریت را حداقل یک ¬ساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده 156- اصل بر عادى بودن رسیدگى طرح‌ها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنائى و مستند به دلایل ذیل باشد:
1- یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه
2- دو فوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
3- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمى
ماده 157- در طرح‌ها و لوایحى که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتداء نسبت به اصل آن مذاکره مى‏شود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته مى‏شود و آنگاه راجع به هر‌یک از مواد جداگانه مذاکره و أخذ رأى به‌عمل مى‏آید.
ماده 158- با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه مى‏توان از آن سلب فوریت به¬طور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرح‌ها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یک‏بار امکانپذیر است.
دوم – طرح‌ها و لوایح یک فوریتى
ماده 159- طرح‌ها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‏هاى اصلى، فرعى ارجاع مى‏شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرح‌ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع مى‏شود.
ماده 160- طرح‌ها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مى‏گیرد و یک نوبت درباره آن شور به‌عمل مى‏آید، بدین‌ترتیب که ابتداء نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر‌یک از مواد مذاکره و أخذ رأى مى‏شود.
سوم- طرح‌ها و لوایح دوفوریتى
ماده 161- نحوه رسیدگى به طرح‌ها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر مى‏باشد:
1- حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می‌شود.
2- حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می‌شود.
3- گزارش کمیسیون حداکثر سه روز کاری پس از تصویب فوریت، به هیأت رئیسه ارسال می‌شود تا در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره- چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
4- حداقل یک ‌ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می‌شود.
چهارم – طرح‌ها و لوایح سه فوریتى
ماده 162- در طرح‌ها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر‌یک از مواد مذاکره و رأى‏گیرى مى‏شود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته مى‏شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت أخذ رأى به‌عمل مى‏آید.
مبحث چهارم- بررسى طرح‌ها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85)
ماده 163- در مواردى که مجلس ضرورى تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى اختیار تصویب آزمایشى بعضى از قوانین را که جنبه دائمى دارند به کمیسیون‏هاى خود و تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را به کمیسیون‏هاى خود یا به دولت تفویض مى‏کند.
تبصره 1- دولت باید حداقل شش‌ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد.
هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد.
طرح یا لایحه می‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.
تبصره 2- پس از انقضای زمان آزمایشى، اینگونه قوانین اعتبار قانونى نخواهند داشت.
تبصره 3- مدت اجرای اصلاحیه‌‌های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجرای اصل قانون خواهد بود.
ماده 164- هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهائی در مجلس تقاضاى ارجاع طرح یا لایحه‏اى را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیون‏هاى مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنى اعلام و در دستور هفتگی بعدی مجلس قرار می‌گیرد.
ماده 165- هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان مى‏نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت‏نام کرده‏اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته‏اند، هر‌یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأى‏گیرى مى‏شود.
ماده 166- پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده مى‏شود. ترتیب رسیدگى این قبیل طرح‌ها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگى و تصویب طرح‌ها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأى حداقل دوسوم اعضای کمیسیون مى‏باشد.
ماده 167- پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیون‏ها، تعیین مدت اجراى آزمایشى آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنى، درصورتى که پیشنهاد دیگرى نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأى‏گیرى مى‏شود. درغیراین صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به‌ترتیب وصول در جلسه علنى پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأى‏گیرى خواهد شد.
تبصره 1- مسکوت ماندن اینگونه طرح‌ها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرح‌ها و لوایح قابل طرح است.
تبصره 2- چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی را تا قبل از تأیید شورا‌ی‌نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (165) آیین‌نامه داخلی مطرح می‌گردد و درصورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد.
ماده 168- درصورتى‌که مجلس تصویب دائمى اساسنامه سازمان¬ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتى و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند، اساسنامه باید در جلسات هیأت وزیران مطرح شود و به تصویب برسد. ترتیب رسیدگى و تصویب اساسنامه‏هاى مذکور طبق آیین‏نامه داخلى هیأت وزیران خواهد بود.
مبحث پنجم - نحوه بررسى موارد خاص و مهم
اول - نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بین‏المللى
ماده 169- در تقدیم لوایح قانونى که در آنها، دولت تقاضاى تصویب عهدنامه، مقاوله‏نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین‏المللى و یا الحاق به پیمان‌هاى بین‏المللى را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسى ضمیمه لوایح تقدیمى مذکور باشد.
ماده 170- موارد مذکور در ماده (169) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع مى‏شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع مى‏گردد.
ماده 171- درصورتى‌که دولت براى موارد مذکور در ماده (169) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدى را پیشنهاد کنند، رسیدگى به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار مى‏گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر‌یک پنج دقیقه) به رأى گذاشته شود.
ماده 172- درصورتى‌که قید اهمیت به‏تصویب مجلس نرسد یا در این‌باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایى به‌عمل نیاید عهدنامه، مقاوله‏نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادى تلقى شده و مجلس به‏ صورت یک شورى آن را مورد رسیدگى قرار خواهد داد، بدین‏ ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رأى گذاشته مى‏شود.
ماده 173- درصورتى که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگى به آن دو شورى و به‌ترتیب زیر خواهد بود:
1- در شور اول درباره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبى به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
2- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهاى نمایندگان و همچنین نظرخود را درباره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح مى‏کند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمایندگان، که به‌طور کتبى و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به ‏ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت مى‏کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید. پس از پایان یافتن رأى‏گیرى نسبت به اعتراضات، در صورتى که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف مى‏شود در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در‌این‌صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحى تصویب شده تلقى خواهد شد و درغیراین‌صورت، آخرین پیشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هریک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.
دوم - اصلاح جزئى در خطوط مرزها
ماده 174- در لایحه تقدیمى مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن کامل عهدنامه بین‏المللى آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسى تنظیم شده باشد، جهت بررسى باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى ارجاع مى‏شود.
ماده 175- کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتى کمیسیون قضائى و حقوقى و با دعوت از نماینده شوراى‏ عالى امنیت ملى و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسى همه‏جانبه موضوع مى‏پردازد و ظرف یک‏ماه گزارش تفصیلى خود را مبنى ‏بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهاى اساسى به هیأت رئیسه ارسال مى‏دارد.
ماده 176- لوایح مربوط به عهدنامه‏هاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند سایر عهدنامه‏هاى بین‏المللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتیب نیز مورد بررسى قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه‏ها، در صورتى که صرفاً براى اصلاحات جزئى، با درنظرگرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضى کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم – محدودیت‌هاى ضرورى
ماده 177- براساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسى، در حالت جنگ و شرایط اضطرارى نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شوراى اسلامى محدودیت‏هاى ضرورى برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت‏هاى ضرورى با دلایل توجیهى لازم، همراه با لایحه قانونى جهت بررسى تقدیم مجلس مى‏شود.
تبصره- چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس‌مجلس موظف است تقدیم لایحه محدودیت را از رئیس‌جمهور مطالبه کند. در این ‏خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس‌جمهور و وزیران براى نمایندگان محفوظ خواهد بود.
ماده 178- رسیدگى به لایحه محدودیت‌هاى ضرورى یک شورى است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به‏ هرحال نمى‏تواند بیش از سى ‌روز باشد. در صورتى که پس از انقضای این مدت ضرورت همچنان باقى باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.
چهارم- سایر موارد
ماده 179- براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد و سى و نهم (139) قانون اساسى، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید به ‏تصویب مجلس برسد:
1- گرفتن و دادن وام یا کمک‌هاى بلاعوض داخلى و خارجى
2- استخدام کارشناسان خارجى در موارد ضرورى
3- فروش بناها و اموال دولتى و نفایس ملى به ‏استثناى نفایس ملى منحصر به فرد که در هر صورت قابل فروش نخواهد بود.
4- صلح دعاوى راجع به اموال عمومى و دولتى یا ارجاع آن به داورى که طرف دعوی خارجى باشد و همچنین در موارد مهم داخلى
در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلى آنها را همراه با لایحه قانونى تقدیم مجلس نماید تا به ‏صورت یک شورى مورد رسیدگى قرارگیرد، بدین‏ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) براى تصویب به‏ رأى گذاشته مى‏شود.
مبحث ششم- نحوه بررسى برنامه و بودجه سالانه کل کشور
اول - تصویب برنامه توسعه
ماده 180- دولت موظف است حداکثر تا پایان خردادماه سال پایانی قانون برنامه پنجساله توسعه، لایحه برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعدی را به مجلس تقدیم کند. این لایحه به‌صورت یک‌شوری و به ‌شرح زیر رسیدگی می‌شود:
الف- نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارائه می‌نمایند.
ب- کمیسیون‌های تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره‌ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی‌کننده ارائه نمایند.
ج-کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارش‌های کمیسیون‌های تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان حداکثر ظرف سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید و گزارش مسکوت‌ماندن پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون تلفیق مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، موضوع به دولت اعلام می‌شود تا حداکثر ظرف مدت یک‌ ماه لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می‌شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.
د- در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتداء کلیات برنامه مورد بحث قرار می‌گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به‌ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاه‌های خود را مطرح می‌کنند. پس از آن دولت و کمیسیون هرکدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأی‌گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی‌شود.
ه‍- پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره‌ها و جداول برنامه به‌ترتیب رسیدگی می‌شود. در این بخش جایگزین متن ماده، یا جزئی از ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیون-های تخصصی و پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هریک از اجزاء در صورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون¬های تخصصی به‌ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء درصورتی که ماهیت مستقل داشته باشند، رأی‌گیری خواهد شد.
چنانچه اصل رأی نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت رئیسه تعیین خواهد کرد، گزارش مجدد خود را به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می‌توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.
و- مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است، مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرح‌ها و لوایح سه ‌فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رأی اعتماد در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به‌جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.
ز- مهلت‌های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.
ماده 181- اصلاح قانون دائمی و قانون برنامه توسعه در حین بررسی لایحه بودجه سالانه و اصلاح برنامه توسعه در زمان بررسی دیگر طرح‌ها و لوایح به دوسوم رأی نمایندگان حاضر نیاز دارد..
دوم - تصویب بودجه سالانه کل کشور
ماده 182- دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، یک ‌شورى خواهد بود و ترتیب رسیدگى به ¬شرح ذیل مى‏باشد:
1- نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالانه کل کشور و پیوست‏ها و سوابق آن تا مدت ده روز مى‏توانند پیشنهادهاى خود را به کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس تقدیم نمایند.
2- کمیسیون‏هاى تخصصى موظفند حداکثر تا پانزده روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم نمایند.
3- کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگى به گزارش کمیسیون‏هاى تخصصى گزارش نهائى خود را تنظیم و به مجلس شوراى اسلامى تقدیم نماید. مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید می‌باشد.
4- در جلسه علنى، پس از رسیدگى به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهاى مربوط به درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار بودجه عمومى دولت رسیدگى و سقف آن به ‏تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهاى مربوط به تبصره‏ها و ردیف‌ها رسیدگى مى‏گردد.
تبصره 1- در جلسه علنى، تنها پیشنهادهایى که توسط نمایندگان و کمیسیون‏ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با قانون برنامه، قابل طرح مى‏باشد. پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید. تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.
تبصره 2- نحوه رسیدگى به متمم، اصلاحیه‏هاى بودجه و سایر مواردى که در این ماده پیش‏بینى ‏نشده طبق مقررات معمول در این آیین‏نامه خواهد بود.
تبصره 3- کمیسیون موظف است گزارش خود را ارائه کند و گزارش مسکوت‌ماندن از کمیسیون تلفیق پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، مراتب به دولت اعلام می‌شود تا حداکثر ظرف مدت دو هفته لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می‌شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.
تبصره4- دولت مکلف است گزارش عملکرد بودجه سال گذشته و صورتهای مالی حسابرسی‌شده، بودجه تفصیلی سال‌جاری و عملکرد بودجه مصوب شش‌ماهه اول سال‌جاری تمامی شرکتهای دولتی، بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت و شرکتها و مؤسساتی که مستلزم ذکر یا تصریح نام است از قبیل: شرکتهای تابعه وزارت نفت، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، بیمه مرکزی ایران، شرکت سهامی بیمه ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک ملی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی و همچنین بودجه پیشنهادی سال آینده آنها و شاخصهای کلان کل بودجه را تا پانزدهم آبان‌ماه هر سال به همراه گزارش ارزیابی بر مبنای شاخصهای مالی و عملکردی به تفکیک به مجلس شورای اسلامی تسلیم کند.
کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات بلافاصله گزارشها را به دیوان محاسبات کشور ارجاع می‌دهد تا دیوان پس از بررسی و اظهارنظر، گزارش خود را ظرف مدت بیست روز جهت تصویب به کمیسیون مذکور ارائه کند. گزارش کمیسیون ملاک بررسی بودجه است و همزمان با لایحه بودجه کل کشور طبق مواد این قانون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
ماده 183- جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمى، حداقل روزى چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعى که شور و مذاکره پایان نیافته و رأى مجلس أخذ نشده است از دستور خارج نمى‏شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمى‏تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چند دوازدهم بودجه درصورت ضرورت.
تبصره- اگر مطالب فورى و فوتى اعم از طرح‌ها و لوایح دو فوریتى و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران‏ناپذیرى باشد، در‌این‌صورت براى طرح و تصویب آن زمان مشخصى معین مى‏شود.
ماده 184- چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین‌نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چند دوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.
این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. ابتداء نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به‌ترتیب هرکدام به مدت پنج دقیقه صحبت می‌کنند و سپس کلیات لایحه به رأی گذاشته می‌شود. درصورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می‌گیرد. در وقت رسیدگی ابتداء پیشنهاد نمایندگان درخصوص میزان چند دوازدهم مطرح و درصورت عدم تصویب نسبت به عدد چند دوازدهم پیشنهادی دولت رأی‌گیری می‌شود.
تبصره 1- مجلس چند دوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می‌نماید.
تبصره 2- حداکثر مدتی که مجلس می‌تواند برای بودجه چند دوازدهم تصویب نماید سه‌ دوازدهم است.
مبحث هفتم - تفسیر قوانین
ماده 185- رسیدگى به طرح‌ها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادى یک شورى است و مى‏تواند با فوریت مورد مذاکره قرارگیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمى‏شود.
ماده 186- در صورتى که استفساریه به ‏صورت عادى و یک فوریتى باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر‌یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا دو برابر قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم مى‏تواند صحبت کند.
ماده 187- در صورتى که گزارش کمیسیون و همین‏طور پیشنهادهاى دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده مى‏تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به‌ترتیب وصول مورد بحث قرار مى‏گیرد و اگر پیشنهادى به تصویب نرسید موضوع براى بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع مى‏شود.
ماده 188- درصورتى که تفسیر به¬صورت دو فوریتى و سه ‌فوریتى باشد همانند دیگر طرح‌ها و لوایح دو فوریتى و سه ‏فوریتى مورد رسیدگى قرار مى‏گیرد.
مبحث هشتم - طرحهای تنقیحی
ماده 189- متن پیشنهادی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به‌منظور تنقیح قوانین تهیه شده است، با امضای حداقل پانزده نفر از نمایندگان به‌عنوان طرحهای تنقیحی به رئیس جلسه تقدیم می‌شود. هیأت رئیسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به کمیسیون‌های مربوط اقدام می‌کند.
ماده 190- گزارش طرحهای تنقیحی به صورت یک‌شوری و بدون تفکیک کلیات و جزئیات در صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. پس از گزارش سخنگوی کمیسیون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق و توضیح معاون قوانین مجلس هر کدام به مدت ده دقیقه و توضیحات نهائی سخنگوی کمیسیون به مدت پنج دقیقه، گزارش کمیسیون به رأی گذاشته می‌شود.
در صورت عدم تصویب گزارش مزبور، مجدداً به کمیسیون ارجاع می‌شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه کند، تا حسب روال این ماده رسیدگی شود.
تبصره- در صورتی‌که گزارش کمیسیون دارای موارد (موضوعات) متعدد باشد، برای هر یک از موارد به تفکیک رأی‌گیری می‌شود.
مبحث نهم - نکات مشترک مربوط به بررسى طرح‌ها و لوایح
ماده 191- در مواردى که طرح یا لایحه قانونى مربوط به امور داخلى مجلس نباشد، از طریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسئول اجرائى مربوطه رسماً اطلاع داده مى‏شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفى شده در جلسه علنى حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس‌مجلس مؤاخذه خواهد شد. به هر صورت، در همان جلسه، حتى با عدم حضور وزیر یا مسئول اجرائى مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسى قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.
ماده 192- سؤالات توضیحى نمایندگان، در شور اول یا دوم طرح‌ها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس‌مجلس تقدیم مى‏شود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت مى‏دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.
ماده 193- درصورتى که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهائی در مجلس کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونى واصل شده به مجلس براى مدت معینی مسکوت بماند، پس از توضیح یکى از پیشنهاد‌دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به‏ مدت حداکثر پنج دقیقه، رأى گرفته مى‏شود. تقاضاى مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس‌جمهور یا وزیر یا معاون امور مجلس ذى‏ربط پذیرفته نخواهد شد.
تقاضاى مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط براى یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن، طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.
تبصره- چنانچه تقاضاى مسکوت ماندن براى انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذى‏ربط جهت انجام اصلاحات ارجاع مى‏گردد. نحوه رسیدگى به اصلاحات همچون رسیدگى در شور دوم طرح‌ها و لوایح خواهد بود.
ماده 194- اخطار راجع به منافى بودن طرح‌ها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسى مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلى را متوقف مى‏کند. این اخطار باید قبل از رأی‌گیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به‌عمل آید. درصورتى‌که رئیس‌مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهى مى‏نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادى یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارش¬دهنده جهت بررسى مجدد اقدام خواهد کرد.
ماده 195- درصورتى‌که نمایندگان نسبت به اجراى آیین‏نامه داخلى مجلس تخلفى را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رأی‌گیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه‌ دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.
ماده 196- اخطار و تذکر پس از رأی‌گیری در مجلس درباره موضوع رأی‌گیری شده پذیرفته نمی‌شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین‌نامه اجراء شود.
مبحث دهم- ارجاع مصوبات مجلس به شوراى‌نگهبان و مراحل رسیدگى به آنها
ماده 197- کلیه مصوبات مجلس رسماً به شوراى‌نگهبان فرستاده مى‏شود. در صورتى که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضاى ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسى، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسى، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهورى ارسال مى‏شود.
تبصره- روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شوراى‌نگهبان به مجلس جزء مهلت‌هاى مقرر محسوب نمى‏گردد.
ماده 198- مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائى شوراى‌نگهبان از دستور خارج نمى‏شود. شوراى‌نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
ماده 199- مصوبات عادى و یک فوریتى مجلس که از طرف شوراى‌نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال مى‏شود و با اعلام وقت قبلى با حضور نماینده شوراى‌نگهبان، موارد اعتراض براى اصلاح مورد بحث قرار مى‏گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شوراى‌نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شوراى‌نگهبان کار خود را انجام مى‏دهد.
نمایندگانى که پیشنهاد اصلاحى داده‏اند، در این مرحله مى‏توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهاى نمایندگان در مجلس مطرح مى‏شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأى قرار مى‏گیرد.
چنانچه درمورد ماده‏اى، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهاى دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأى گذاشته مى‏شود و در صورت عدم تصویب، پیشنهادهاى دیگر مطرح مى‏شود.
در صورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهاى قبلى نمایندگان در مجلس، پیشنهادهاى جدید پذیرفته مى‏شود و درباره آنها بحث و رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید.
تبصره 1- پس از ایراد شوراى‌نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شوراى‌نگهبان.
تبصره 2- شوراى‌نگهبان نمى‏تواند پس از گذشت مهلت‌هاى مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگرى را که مربوط به اصلاحیه نمى‏باشد بعد از گذشت مدت قانونى به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعى.
تبصره 3- اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شوراى‌نگهبان، ماده به کلى خاصیتش را از دست بدهد، مى‏توان آن را حذف کرد.
ماده 200- پس از بررسى گزارش کمیسیون که در آن نظر شوراى‌نگهبان ملحوظ شده است و رأى‏گیرى نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شوراى‌نگهبان ارسال مى‏شود. اگر این مصوبه هنوز وافى به نظرات شوراى‌نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح مى‏گردد، درصورتى که مجلس با در نظرگرفتن حفظ مصلحت‌ نظام همچنان بر رأى خود باقى باشد رئیس‌مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال مى‏دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهارنظر قطعى نموده و گزارش آن را جهت طى مراحل بعدى به رئیس‌مجلس اعلام نماید.
مبحث یازدهم- تقاضای همه‌پرسی
ماده 201- برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه اداره کمیسیون‌های دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره 1- رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک‌ شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
تبصره 2- مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
نحوه ثبت نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (111) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون ویژه هرکدام می‌توانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.
تبصره 3- پس از پایان مذاکرات، رأی‌گیری علنی و با ورقه به‌عمل خواهد آمد. نحوه رأی‌گیری به‌ترتیب زیر خواهد بود:
الف- اصل مصوبه کمیسیون ویژه
ب- پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه
ج- پیشنهاد جایگزین کمیسیون‌های فرعی به‌ترتیب وصول
د- پیشنهاد جایگزین نمایندگان به‌ترتیب وصول
تبصره 4- در مرحله طرح هریک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر‌یک حداکثر به ‌مدت ده دقیقه می‌توانند صحبت کنند.
تبصره 5- مناط تصویب درخواست همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رأی مثبت حداقل دوسوم مجموع نمایندگان خواهد بود.
فصل دوم - نحوه بررسى و رأى اعتماد به هیأت وزیران
ماده 202- رئیس‌جمهور موظف است حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف یا سقوط دولت یا تغییر نیمی از وزراء از ابتدای شروع به‌کار دولت، ضمن تقدیم برنامه کلی، اسامی وزرای پیشنهادی وزارتخانه‌ها را که دارای تجربه و تخصص مرتبط هستند به همراه شرح حال، برنامه‌ها، سوابق و سمتهای علمی و اجرائی و سایر امتیازات قابل استناد، به مجلس تسلیم کند. رئیس مجلس مکلف است نامه معرفی هیأت وزیران و ضمائم آن را در اولین جلسه علنی اعلام وصول و قرائت کند، سپس معرفی‌نامه و مستندات را برای بررسی به کمیسیون یا کمیسیون‌های تخصصی مرتبط ارجاع دهد.
کمیسیون یا کمیسیون‌های مرتبط موظفند پس از بررسی صلاحیت، انطباق مدارک، سوابق و برنامه‌های وزیر پیشنهادی و تطبیق آنها با اسناد بالادستی ظرف مدت یک هفته گزارش خود را به هیأت‌رئیسه ارائه کنند تا برای اطلاع نمایندگان چاپ و توزیع شود. گزارش مذکور قبل از صحبت مخالفان و موافقان توسط سخنگو قرائت می‌شود.
تبصره- فرصت سخنگو برای ارائه گزارش در مورد هر وزیر ده‌ دقیقه است. در صورتی‌که بررسی برنامه وزیر پیشنهادی به بیش از یک کمیسیون تخصصی ارجاع شده باشد، سخنگوی هر کمیسیون حداکثر به مدت پنج دقیقه گزارش خود را ارائه می‌کند.
ماده 203- یک هفته پس از معرفى دولت، براى بحث و بررسى خط‌مشى و اصول کلى برنامه دولت و أخذ رأى اعتماد براى هیأت وزیران جلسات مجلس به‌طور متوالى تشکیل مى‏گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات به¬ صورت صبح و بعدازظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق نخواهد داشت.
ماده 204- قبل از تشکیل اولین جلسه بررسى برنامه‏هاى دولت و أخذ رأى اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشى و اصول کلى و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه‏هاى جداگانه یا دستگاه الکترونیک ثبت نام مى‏نمایند.
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتى از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس‌جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفى وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسى برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک ¬نفر مخالف و یک ¬نفر موافق و هر کدام براى مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیس‌جمهور یا کسانى که او تعیین خواهد نمود به سؤالات واظهارات مخالفان پاسخ مى‏دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس‌جمهور و دفاعیات اخیر دوونیم ساعت خواهد بود. در پى اظهارات و دفاعیات رئیس‌جمهور، مجلس شور در مورد برنامه‏ها و صلاحیت هر‌یک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک ¬نفر مخالف و موافق هرکدام براى مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس‌جمهور به مدت سى دقیقه براى دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسى براى تک‌تک وزیران به‌ترتیب حروف الفباى وزارتخانه به همین شیوه انجام مى‏گیرد، رئیس‌جمهور مى‏تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به‏طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رأى‏گیرى به‌عمل مى‏آید و شمارش و اعلام نتیجه آراء پس از رأى‏گیرى براى همه وزرا صورت خواهد گرفت. سؤالات کتبى نمایندگان در طول مدتى که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس‌مجلس به رئیس‌جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.
تبصره 1- در موارد معرفى یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزرا) پس از نطق اولیه رئیس‌جمهور به مدت یک ¬ساعت بدون بحث در کلیات برنامه‏ها و ترکیب هیأت‏وزیران تنها در مورد برنامه‏ها و صلاحیت وزیران پیشنهادى به‌ترتیب فوق‏الذکر اقدام خواهد شد.
تبصره 2- چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأى اعتماد نداد و یا وزارتخانه‌ای به هردلیل وزیر نداشته باشد رئیس‌جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سى و پنجم (135) قانون اساسى حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگرى را براى أخذ رأى به مجلس معرفى نماید.
ماده 205- در مورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سى و ششم (136) قانون اساسى، کیفیت رأى اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین‏نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت مى‏تواند در زمینه آنها از مجلس رأى اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران است.
فصل سوم- نظارت
مبحث اول- نحوه بررسى اصول هشتاد و هشتم (88) و هفتاد و ششم (76) قانون اساسى
اول - تذکر و سؤال
الف - تذکر
ماده 206- در کلیه مواردى که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسى، از رئیس‌جمهور یا وزیر درباره یکى از وظایف آنان حق سؤال دارند، مى‏توانند درخصوص موضوع مورد نظر به رئیس‌جمهور و وزیر مسئول کتباً تذکر دهند.
هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنى مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس‌جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ مى‏نماید.
تبصره- قبل از پایان هر جلسه علنی حداکثر پنج نفر از نمایندگان می‌توانند هر کدام به مدت دو دقیقه تذکر شفاهی‌ دهند و در صورتی که متقاضیان بیش از پنج ‌نفر باشند به قید قرعه تعیین ‌می‌شوند. نمایندگان نمی‌توانند در مدت یک ‌ماه بیش از یک ‌بار تذکر شفاهی دو دقیقه‌ای فوق را بدهند و حق واگذاری به نماینده دیگر را ندارند.
ب - سؤال
ماده 207- نحوه رسیدگی به سؤال نماینده از وزیر به شرح ‌ذیل خواهد بود:
1- هر نماینده می‌تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسئول درباره وظایف او سؤال نماید. سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می‌نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود.
هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارسال نماید.
2- کمیسیون موظف است حداکثر ظرف پانزده ‌روز پس از وصول سؤال، جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال‌کننده و وزیر و بررسی‌های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
3- چنانچه سؤال‌کننده، توضیحات وزیر را قانع‌کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می‌نماید.
4- در رابطه با سؤال منطقه‌ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده‌ روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسه مجلس و رئیس‌جمهور(توسط رئیس‌مجلس) اقدام نماید.
هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌ای را به‌عمل می‌آورد.
چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال‌کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می‌نماید.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه‌ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی‌ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.
5- طبق اصل هشتاد و هشتم(88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده ‌روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آنکه وزیر به ‌صورت رسمی و با عذرموجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده روز داشته باشد.
تبصره 1- چنانچه نماینده یا نمایندگان سؤال‌کننده چهل و هشت ساعت قبل از زمان حضور وزیر درخواست تعویق بررسی سؤال خود را مکتوب به کمیسیون ذی‌ربط ارائه کنند، کمیسیون می‌تواند بررسی سؤال را فقط برای یک‌بار حداکثر به مدت یک‌ماه به تعویق بیندازد.
تبصره 2- هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره 3- هیأت رئیسه می‌تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در‌این‌صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ‌ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می‌یابد.
تبصره 4- جهت رعایت حق نمایندگان برای ایفای وظایف نظارتی، هیأت رئیسه موظف است ترتیبی اتخاذ نماید تا سؤالات نمایندگانی که در مجلس طرح نشده یا تعداد کمتری از سؤالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولویت بررسی و در دستور کار قرار گیرد.
ماده 208- در جلسه علنی ابتداء گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی‌های انجام شده توسط سخنگوی کمیسیون به مدت حداکثر پنج‌ دقیقه مطرح می‌شود سپس وزیر و نماینده سؤال¬کننده به‌ترتیب و هرکدام حداکثر به مدت پانزده‌ دقیقه توضیحات خود را ارائه می‌دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد أخذ می‌کند.
در صورتی که اکثر نمایندگان حاضر از پاسخ وزیر قانع نشوند، به منزله وارد‌بودن سؤال است و رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس‌جمهور جهت رسیدگی ارجاع دهد.
تبصره 1- عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می‌باشد.
تبصره 2- سؤال کننده یا وزیر می‌توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دونوبت استفاده نمایند.
تبصره 3- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
تبصره 4- در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال‌کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال‌کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.
تبصره 5- سؤال می‌تواند شامل اجزای متعدد باشد.
تبصره 6- با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی مربوط به‌ عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می‌شود و گزارش آن به هیأت رئیسه ارائه می‌گردد.
ماده 209- چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر، سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی با تأکید بر موضوع سؤالات مطرح شده بدون ارجاع به کمیسیون در اولین جلسه علنی اعلام وصول می‌شود.
ماده 210- براساس اصل هشتاد و هشتم(88) قانون اساسی، درصورتیکه حداقل یکچهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیسجمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به‌طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیسمجلس تسلیم نمایند. رئیس‌مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون‌های تخصصی مربوط، ارجاع مینماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیسجمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤالکنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیسجمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیسجمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤالکننده گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون‌ها چنانچه هنوز حداقل یکچهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس‌مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیسجمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار میگیرد.
تبصره 1- تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.
تبصره 2- پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیسجمهور، کاهش امضاءها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی‌گردد.
ماده 211- رئیسجمهور موظف است ظرف یکماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤالکنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیسجمهور حداکثر یکساعت است که طرفین میتوانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در‌این‌صورت همه سؤالات و پاسخ‌ها در بخش اول وقت هریک از دوطرف بیان میشود و در بخش دوم ابهامات سؤالکنندگان و پاسخ‌های رئیسجمهور مطرح میگردد.
تبصره- پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیسجمهور به هر‌یک از سؤالات از نظر قانعکننده بودن بهصورت جداگانه رأیگیری میشود.
چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیسجمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه‌قضائیه ارسال میشود.
دوم- تحقیق و تفحص
ماده 212- هرگاه نماینده‌ای، تحقیق و تفحص در هر‌یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را به‌صورت کتبی به هیأت رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیأت‏رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دو هفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد.
درصورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذى‏ربط دعوت به‌عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق‌الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیأت رئیسه مجلس ارائه دهد.
این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می‌گیرد و پس از توضیح سخنگوی کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هرکدام حداکثر به مدت ده‌دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد.
در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏گردد.
کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضای هیأت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده وحداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس‌مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیأت خواهند بود، درغیراین‌صورت حداقل پنج‌ نفر از اعضای هیأت از میان ‌متقاضیان تحقیق و تفحص انتخاب خواهند شد.
اعضای هیأت از میان خود یک رئیس، دو نائب‌رئیس و یک دبیر انتخاب مى‏کنند.
هیأت حداکثر در مدت یک ‌ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم مى‏نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ‌ماه گزارش هیأت را در جلسه مشترک اعضای کمیسیون و هیأت مطرح و گزارش نهائی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم‌ ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیأت رئیسه ارسال نماید. قبل از رأی‌گیری در رابطه با گزارش نهائی، وزیر یا مقام مسئول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود.
هیأت رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگوی کمیسیون قرائت گردد.
تبصره 1- موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیأت رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.
تبصره 2- هیأت تحقیق و تفحص مى‏تواند از کارشناسان مورد وثوق با تأیید هیأت رئیسه مجلس استفاده نماید. هیأت رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیأت را دراختیار رئیس هیأت قرار دهد تا براساس تصمیمات هیأت هزینه و با تأیید هیأت رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.
تبصره 3- چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به ‌عملکرد دوران مسئولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.
تبصره 4- کلیه مکاتبات هیأت با امضاى رئیس هیأت و در غیاب او نائب‏رئیس معتبر خواهد بود.
تبصره 5- کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهائی به هیأت رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده‌های تحقیق و تفحص و یک نسخه‌ از گزارش نهائی را به کمیسیون اصل نودم(90) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.
تبصره 6- ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هرشکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضای هیأت تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می‌باشد.
تبصره 7- تحقیق و تفحص مجلس شامل شورا‌ی‌نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده‌های جریانی مراجع قضائی و امور‌ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاه‌هایی که زیرنظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم¬ٌله امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.
تبصره 8- مهلت انجام تحقیق و تفحص شش¬ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضای هیأت توسط رئیس‌مجلس می‌باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا شش ‌ماه دیگر قابل تمدید می‌باشد.
ماده 213- در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسئول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(89) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام‌ وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در‌این‌صورت سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت نیم‌ ساعت گزارش می‌دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.
ماده 214- درصورتی‌که درگزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود، متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس حسب مورد به قوه‌قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفى مى‏شود تا خارج از نوبت تقاضاى کمیسیون را مورد رسیدگى قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.
تبصره- در صورت ارجاع گزارش به قوه‌قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رأی مقتضی صادر می‌شود.
ماده 215- مسئولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاه‌هاى اجرائى، قضائى و نهادهاى انقلاب اسلامى موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و دراختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستى هیأت مى‏باشند و درصورت عدم همکارى، مسئولان دستگاه ذى‏ربط متخلف و مجرم محسوب مى‏گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائى قرار خواهند گرفت.
مبحث دوم – نمایندگان ناظر در مجامع، هیأت‌ها و شوراها
ماده 216- نحوه انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیأت‌ها و شوراهای مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آنها به شرح زیر است:
1- برای انتخاب ناظران کمیسیون¬های تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذی‌ربط موظف است حداقل به تعداد دوبرابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.
2- نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شوراهای استانی تعیین و به کمیسیون ذی‌ربط اعلام می‌نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.
3- مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذی‌ربط است و درصورت عدم تعیین زمان در قانون، دو سال می‌باشد.
4- دستگاه‌های ذی‌ربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت‌نظارت‌مجلس ارسال نمایند.
5- معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.
6- نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیأت یا شورا و از نظر حق رأی تابع قانون ذی‌ربط است.
7- نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذی‌ربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین‌نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذی‌ربط و معاونت نظارت ارائه نماید. رؤسای کمیسیون¬ها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.
8- معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس‌مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذی‌ربط و نماینده ناظر اعلام نماید.
9- معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس‌مجلس اعلام کند.
10- حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده مأموریت اداری محسوب می‌گردد. نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذی‌ربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته می‌شود. کمیسیون مکلف‌است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین‌نامه اقدام نماید.
11- هر نماینده به‌عنوان ناظر به‌طور همزمان فقط می‌تواند حداکثر در دو مجمع، هیأت یا شورای غیراستانی عضویت داشته باشد.
ماده 217- معاونت‌نظارت‌مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت¬ ماه هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیأت رئیسه ارسال کند تا درصورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.
مبحث سوم- نحوه رسیدگى دیوان محاسبات به اجراى بودجه سالانه کل‌کشور

ماده 218- براساس اصول پنجاه و چهارم (54) و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسى، نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالانه کل کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شوراى اسلامى مى‏باشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص مى‏باشد.
ماده 219- رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:
1- گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی ‌ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.
2- پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریور ماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریور ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.
3- در اجرای وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی پاسخ درخواست‌های رئیس‌مجلس، رؤسای کمیسیون‌ها، نمایندگان مجلس، هیأت‌های تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می‌نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.
تبصره 1- رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک‌ ساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می‌دهد. هیأت رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخش‌های مرتبط با کمیسیون¬های دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می‌نماید تا حداکثر ظرف یک ‌ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس با توجه به گزارش کمیسیون‌های فرعی و أخذ توضیحات از دستگاه‌های اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیأت رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می‌گیرد و قرائت می‌شود.
تبصره 2- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارش¬های واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره 3- رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس‌مجلس گزارش نماید.
مبحث چهارم– استیضاح
اول - استیضاح وزیران
ماده 220- نمایندگان مجلس مى‏توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسى، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتى قابل طرح در مجلس است که به امضاى حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
ماده 221- در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم گردد.
هیأت رئیسه موظف است بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارجاع نماید. کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک ‌هفته ضمن اطلاع‌رسانی به استیضاح‌کنندگان و دعوت کتبی وزیر مربوطه موارد استیضاح را بررسی نماید. پس از مدت مذکور درصورتی که حداقل ده ‌نفر از امضاء‌کنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند استیضاح در اولین جلسه علنی طرح می‌شود و پس از طرح استیضاح در جلسه علنی کاهش امضای نمایندگان تأثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ده روز در مجلس حاضر شود هیأت رئیسه در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.
تبصره 1- علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان می‌توانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.
تبصره 2- هیأت رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.
ماده 222- چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهاى انقلابى باشد که از بودجه دولت استفاده مى‏نمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه مى‏باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس‌جمهور یا وزیرى که نهاد مورد بحث درحوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.
ماده 223- وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگى قرار مى‏گیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در این وقت مقرر الزامى است.
ماده 224- در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس‌جمهور مى‏تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز مى‏توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح براى رئیس‌جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و براى یک وزیر سه ساعت خواهد بود.
تبصره 1- وزیر یا وزیران مورد استیضاح مى‏توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.
تبصره 2- بیانات استیضاح¬کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به‏طور متوالى صورت گیرد.
تبصره 3- استیضاح¬کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلایل و توضیحات خود، موضوعات دیگرى را که به مورد استیضاح مربوط نیست مورد بحث قرار دهند.
ماده 225- پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس‏جمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح¬کننده حق دارند توضیحات تکمیلى بدهند، به شرطى که صحبت هرکدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس‌جمهور مى‏تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم مى‏تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.
ماده 226- پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأى مى‏گذارد.
ماده 227- درصورتى که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح‏کنندگان مطالب خود را بیان مى‏کنند و رئیس جلسه اعلام أخذ رأى عدم اعتماد مى‏کند.
ماده 228- هنگامى که استیضاح در دستور مجلس است به‏هیچ‌وجه نمى‏توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح‌ها و لوایح سه فوریتى.
دوم - استیضاح و عدم کفایت رئیس‌جمهور
ماده 229- براساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسى نمایندگان مجلس مى‏توانند رئیس‌جمهور را در مقام اجراى وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائى کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتى قابل طرح است که حداقل به امضاى یک‌سوم نمایندگان برسد.
ماده 230- تقاضاى استیضاح رئیس‌جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس‌مجلس داده مى‏شود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان براى رئیس‌جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس‌جمهور باید ظرف یک ¬ماه در مجلس حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافى بدهد.
ماده 231- حداکثر وقت براى مذاکره موافقین و مخالفین استیضاح پنج ‌ساعت است که به تساوى و متناوباً انجام مى‏شود. مدت صحبت براى هریک از موافقین و مخالفین استیضاح حداکثر نیم ‏ساعت خواهد بود که با رأى مجلس تا یک¬ ساعت قابل تمدید مى‏باشد.
ماده 232- وقت براى توضیحات و پاسخ‌هاى رئیس‌جمهور جمعاً پنج ‌ساعت مى‏باشد. رئیس‌جمهور مى‏تواند قسمتى از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتى است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق مى‏گیرد.
ماده 233- درصورتى که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس‌جمهورى اکثریت دوسوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس‌جمهور رأى دادند، مراتب جهت اجراى بند (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسى به ‏اطلاع مقام رهبرى مى‏رسد. این رأى‏گیرى مخفى و با ورقه خواهد بود.
ماده 234- هرگاه حداقل ده‌ نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون¬ها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجرای قانون یا اجرای ناقص قانون توسط رئیس‌جمهور و یا وزیر و یا مسئولین دستگاه‌های زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیأت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می‌گردد.
کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده ‌روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیأت رئیسه به مجلس ارائه می‌دهد.
تبصره 1- چنانچه نظر مجلس بر تأیید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه‌قضائیه و سایر مراجع ذی‌صلاح ارسال می‌شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.
تبصره 2- درصورتی که مجلس در مورد رئیس‌جمهور یا هریک از وزیران سه نوبت ‌رأی به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده234 مکرر- هر یک از کمیسیون‌ها، گزارش موضوع مرتبط با مواد (211)، (214) و (234) این قانون را پس از تصویب در مجلس تهیه و فوراً از طریق هیأت‌رئیسه حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع قانونی ذی‌ربط ارسال می‌کند. گزارش‌های ارسالی به قوه قضائیه به‌صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. معاونت نظارت مجلس ملزم به پیگیری اداری موارد مذکور است و گزارش پرونده‌ها را هر سه‌ماه یک‌بار به اطلاع نمایندگان می‌رساند.
تبصره1- موارد مذکور در مواد (215) و (234) این قانون طبق ماده (576) قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم- تعزیرات) مصوب 2/3/1375 با اصلاحات و الحاقات بعدی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. عزل یا برکناری مقاماتی که در قانون اساسی احکام خاصی دارد، مطابق همان قانون اقدام می‌شود.
تبصره2- گزارش ماده (234) در مورد رئیس جمهور، بر اساس بند (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
مبحث پنجم- گزارش رئیس‌جمهور و وزرا به مجلس شورای اسلامی
ماده 235- رئیس‌جمهور و هر یک از وزرا موظف هستند در مردادماه هر سال براساس برنامه‌های ارائه‌شده در زمان تشکیل دولت و أخذ رأی اعتماد وزرا، اسناد و قوانین بالادستی و شاخصهای عملکردی متناسب با حوزه وظایف خود، که هیأت رئیسه مجلس تعیین می‌کند، گزارش عملکرد سال گذشته و برنامه سال آینده خود را به‌صورت کمی و مقایسه‌ای به مجلس شورای اسلامی تقدیم کنند.
ماده 236- گزارش مذکور پس از اعلام وصول، ظرف مدت چهل و هشت ساعت چاپ می‌شود و در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد و همزمان توسط رئیس مجلس مطابق با ماده (141) آیین‌نامه داخلی جهت بررسی به کمیسیون یا کمیسیون‌های ذی‌ربط، معاونت نظارت و مرکز پژوهش‌های مجلس ارجاع می‌شود. کمیسیون اصلی موظف است پس از وصول گزارش‌ها نسبت به بررسی و جمع‌بندی آن اقدام و ظرف مدت یک‌ماه گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه کند تا خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره- کمیسیون‌های فرعی، معاونت نظارت و مرکز پژوهش‌های مجلس باید ظرف مدت پانزده ‌روز گزارش خود را به کمیسیون اصلی ارائه کنند.

ماده 237- درجلسه علنی، گزارش هر کمیسیون در مورد عملکرد رئیس‌جمهور یا وزیر مربوط همراه با توضیحات لازم توسط سخنگو به مدت بیست دقیقه و اظهارات دو مخالف هر یک به مدت ده دقیقه استماع می‌شود. سپس حسب مورد، رئیس‌جمهور برای دفاع از عملکرد خود حداکثر سی دقیقه و هر یک از وزرا حداکثر بیست دقیقه فرصت صحبت دارند.

ماده 238- پس از ارائه گزارش کمیسیون، در مورد اقناع نمایندگان از عملکرد وزیر مربوط رأی‌گیری به‌صورت مخفی با ورقه به‌عمل می‌آید. چنانچه عملکرد هر یک از وزرا به تأیید مجلس نرسید، طرح استیضاح با رعایت اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی و قانون آیین‌نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
مبحث ششم - سایر مقررات
ماده 239- هیأت رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین‌نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین‌نامه، تعیین شماره مواد و تبصره‌های الحاقی و اصلاح شماره آنها به‌عمل آورد و با کسب نظر کمیسیون آیین‌نامه داخلی چاپ و توزیع نماید.
ماده 240- مصوبات مربوط به آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم‌الاجراء و از شمول ماده (2) قانون مدنی مستثنی است.
ماده 241- کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین‌نامه داخلی مجلس لغو می‌گردد.

 


قوانین مرتبط با قانون آیین‌نامه داخلی
مجلس شورای اسلامی
 
1- ‌قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل (90) با دستگاه‌های دولتی جهت رسیدگی به شکایات مردم مصوب 1/11/1359
‌ماده واحده- کمیسیون اصل (90) می‌تواند با قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی و تمام وزارتخانه‌ها و ادارات و سازمان‌های وابسته به آنها و بنیادها و‌نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای فوق‌الذکر مربوط می‌باشند، مستقیماً مکاتبه یا به آنها مراجعه نمایند و برای رسیدگی به ‌شکایاتی کتبی که از طرف مسئولین مربوطه بدون جواب مانده و یا جواب قانع‌کننده بدانها داده نشده و رفع مشکلات توضیح بخواهد و آنها مکلفند در‌اسرع وقت جواب کافی بدهند.
‌تبصره- مسئولین و مأمورین مذکور در ماده واحده مصوبه 1/11/1359 مجلس شورای اسلامی مکلفند پاسخ کافی و مستند خود را حداکثر ظرف یک ‌ماه از تاریخ وصول کتباً به کمیسیون اصل نود اعلام دارند، تخلف از این قانون جرم محسوب و متخلف به مجازات حبس از سه ماه تا یک‌سال و انفصال از خدمات دولتی از شش ماه تا یک سال محکوم خواهد شد و موضوع تخلف در مراجع صالحه قضائی با درخواست کمیسیون قابل ‌رسیدگی است و مراجع مذکور موظفند به آن گونه جرائم به صورت فوق‌العاده و خارج از نوبت رسیدگی و بلافاصله پس از ثبوت جرم و صدور حکم‌ اعمال مجازات نموده و مراتب را به کمیسیون مزبور اعلام دارند.

2- ‌قانون نحوه اجرای اصل نودم (90) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/8/1365
‌فصل اول- تشکیلات کمیسیون
‌ماده 1- تشکیلات کمیسیون اصل نود، که بر اساس آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود دارای دو واحد می‌باشد:
‌الف- واحد رسیدگی به شکایات که اعضای آن کلاً از نمایندگان خواهد بود و طبق آیین‌نامه داخلی انجام وظیفه می‌نمایند.
ب- واحد دفتر که افراد آن از طرف هیأت رئیسه مجلس معین می‌شوند. حدود وظایف و اختیارات کارکنان واحد به وسیله هیأت رئیسه کمیسیون تعیین می‌شود و زیر نظر رئیس کمیسیون انجام وظیفه می‌نمایند.
‌تبصره- هیأت رئیسه کمیسیون اصل نود می‌تواند برای هر‌یک از واحدهای فوق به تعداد مورد نیاز بخش‌هایی را تشکیل دهد.
‌فصل دوم- صلاحیت و حدود اختیارات کمیسیون
‌ماده 2- علاوه بر اختیارات مصرحه در ماده واحده مصوب 1/11/1359 و تبصره الحاقی آن مصوب 5/2/1364، این کمیسیون می‌تواند جهت ‌کسب اطلاعات کافی از مسئولین مذکور در آن ماده دعوت یا مستقیماً با آنها مکاتبه نمایند و آنها مکلف به اجابت هستند و در صورت تخلف و ثبوت‌ جرم عدم پاسخگویی توسط کمیسیون و اعلام آن، دادگاه صالح موظف است خارج از نوبت رسیدگی و در صورت ثبوت جرم مقدار کیفر مذکور در تبصره ماده واحده را مشخص و نتیجه را به کمیسیون اعلام نماید و در این پرونده دادگاه رسیدگی‌کننده به جرم عدم پاسخگویی حق رسیدگی به اصل شکایتی‌ را که در کمیسیون مطرح است ندارد.
‌تبصره 1- هر بخش می‌تواند با موافقت رئیس کمیسیون در صورتی که مقتضی بداند از شاکی و مشتکی‌عنه برای ادای توضیحات و روشن شدن‌ چگونگی موضوع دعوت به‌عمل آورد و عدم اجابت مشتکی عنه تخلف محسوب و لیکن مجازات مذکور در ماده (2) این قانون را نخواهد داشت.
‌تبصره 2- دبیرخانه موظف است نامه‌های طبقه‌بندی شده و مستقیم را بدون گشودن، ثبت و در اختیار هیأت رئیسه کمیسیون قرار دهد.
‌ماده 3- چنانچه شکایتی نیاز به تحقیق و بررسی داشته باشد کمیسیون می‌تواند بازرس یا بازرسانی را از میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون اعزام نماید. در‌این‌صورت مسئولین ذی‌ربط موظفند همکاری لازم را از هر جهت با آنان معمول دارند.
‌تبصره- بازرس یا بازرسان اعزامی می‌توانند در صورت لزوم فرد یا افراد متخصصی را هر چند غیرنماینده باشد، با تصویب هیأت رئیسه کمیسیون همراه خود برای بازرسی دعوت نماید.
‌ماده 4- بازرس یا بازرسان موظفند کلیه موازین شرعی را رعایت و گزارش مأموریت خود را به انضمام نظریات کتبی فرد یا افراد متخصص در‌مواردی که همراه باشند، با امضاء حداکثر ظرف مدتی که هیأت رئیسه کمیسیون معین می‌نماید تسلیم کمیسیون نمایند.
‌ماده 5- کمیسیون صرفاً به شکایاتی که از روش و طرز کار مجلس یا قوای مجریه و قضائیه باشد رسیدگی می‌نماید.
‌تبصره- کمیسیون پس از بررسی لازم و احراز تخلف از دادگاه صالح تقاضای رسیدگی قضائی خارج از نوبت را می‌نماید. دادگاه مکلف است پس از ‌صدور حکم نتیجه را به کمیسیون اطلاع دهد.
‌ماده 6- تغییر شغل و پست در وضعیت مسئول و یا مأمور متخلف از نظر رسیدگی تأثیری نخواهد داشت.
‌ماده 7- مسئولین مذکور در ماده واحده مصوب 1/11/1359 در صورتی که عمداً جواب خلاف واقع به کمیسیون داده باشند، موضوع با اعلام‌ کمیسیون در مراجع قضائی رسیدگی خواهد شد.
‌ماده 8- رسانه‌های عمومی از قبیل صدا و سیما و روزنامه‌ها در صورت تمایل به اعلان گزارشاتی را که مربوط به عموم باشد و کمیسیون اصل نود از‌طریق تریبون مجلس اعلام می‌کند بدون هر نوع تغییر و تفسیری به اطلاع عامه برسانند. متخلف طبق قوانین مربوطه مجازات خواهد شد.
‌ماده 9- کلیه مقررات مغایر با این قانون از تاریخ لازم‌الاجراء شدن ملغی خواهد شد.

3- قانون تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور مصوب 25/3/1389
فصل اول- کلیات
ماده 1- به موجب این قانون تدوین و تنقیح قوانین کشور به عهده معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به اختصار معاونت نامیده می‌شود به شرح مندرج در این قانون می‌باشد.
تبصره- اعمال وظایف این معاونت شامل حیطه اختیارات تقنینی نمایندگان مجلس شورای اسلامی نمی‌باشد.
ماده 2- کلیه دستگاه‌های حکومتی که مقررات وضع می‌کنند از قبیل هیأت دولت، شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیأت عمومی دیوان عالی کشور، هیأت عمومی دیوان عدالت اداری همچنین دستگاه‌هایی که مقررات آنها لزوم اجراء دارد، موظفند تمام مصوبات خود را جهت اعمال این قانون به مجلس شورای اسلامی ارسال نمایند.
تبصره- مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی و شورا‌ی‌نگهبان از شمول این ماده مستثنی می‌باشند.
فصل دوم - وظایف
ماده 3- وظایف معاونت در امور تنقیح به شرح زیر است:
1- تنقیح کلیه قوانین کشور و اعلام قوانین معتبر و حاکم از راه‌های زیر:
1-1- جمع‌آوری و تفکیک و طبقه‌بندی موضوعی قوانین کشور و تهیه و تنظیم فهرست‌های موضوعی؛ تاریخی و سایر موارد.
2-1- تشخیص تعارضات موجود در مقررات و اعلام آن به مرجع تصویب کننده جهت اقدام قانونی
3-1- تشخیص مقرراتی که موضوع آنها منتفی شده است و اعلام آنها به مرجع تصویب‌کننده جهت اقدام قانونی
4-1- تهیه پیشنهاد جهت نسخ قوانینی که موضوع آنها منتفی یا نسخ ضمنی شده و ارائه آن به هیأت رئیسه مجلس جهت طی مراحل قانونی
5-1- شناسایی موارد نسخ صریح شخصی و اعمال آنها در مجموعه‌های تنقیح‌شده و ارسال به روزنامه رسمی جهت انتشار
6-1- اعلام قوانین و مقررات مغایر با سیاست‌های کلی نظام که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده یا می‌شود به مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیأت رئیسه مجلس جهت اطلاع و اقدام قانونی
7-1- تهیه شناسنامه برای کلیه قوانین و مقررات کشور
تبصره- کلیه دستگاه‌های موضوع مواد (5) و (117) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 8/7/1386 و قوه‌قضائیه به استثنای مراجع مذکور در تبصره ماده (2) این قانون موظفند اقدامات زیر را درخصوص تنقیح قوانین و مقررات انجام دهند:
الف- تا پایان تیرماه 1390 کلیه قوانین مرتبط با حوزه فعالیت خود را که تا پایان سال 1389 تصویب شده است تنقیح نمایند و توسط بالاترین مقام دستگاه خود قوانین معتبر، منسوخ صریح وضمنی، قوانین معارض و مغایر با یکدیگر و یا موضوع منتفی شده را به تفکیک و با ذکر دلایل آن به معاونت ارائه نمایند.
ب- تا پایان مهرماه 1390 قوانین مربوط به حوزه فعالیت خود را که با سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مقام رهبری مغایر است با ذکر دلایل به معاونت اعلام نمایند.
ج- با همکاری معاونت حقوقی ریاست جمهوری تا پایان اسفند 1390 کلیه تصویبنامه‌ها، آییننامه‌ها و دستورالعمل‌ها و به‌طور کلی مقررات مربوط به خود را تنقیح نمایند و با شناسایی موارد نسخ صریح، آنها را از مجموعه مقررات حذف و موارد نسخ ضمنی، زائد، متروک و موضوع منتفی شده را مشخص و برای تنقیح به مراجع تصویب‌کننده ارسال کنند.
د- کلیه دستگاههای مشمول این تبصره موظف به همکاری با معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی برای تنقیح قوانین مرتبط با حوزه فعالیت خود می‌باشند و نیز معاونت و دستگاه‌های مشمول می‌توانند برای تنقیح قوانین و مقررات از ظرفیت کارشناسی دستگاه‌های اجرائی و قضائی و همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی با تمایل آنها استفاده کنند.
2- پـاسخ بـه استـعلامات هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی؛ نمایندگان؛ دولـت و شـورای عـالی استـان‌هـا
تبصره- مهلت پاسخ به استعلامات در مورد طرح‌ها و لوایح دوفوریتی بیست وچهار ساعت و یک فوریتی چهل وهشت ساعت و در موارد عادی یک هفته خواهد بود.
3- تدوین شیوه نامه نگارش طرح‌ها و لوایح بر اساس چهارچوب‌های علمی و تعریف لغات تخصصی مورد استفاده در موضوعات مختلف جهت استفاده قانونی دستگاه‌های حکومتی به‌گونه‌ای که تغییر در مراد مقنن نباشد.
4- انتشار مجموعه‌های تنقیح شدة موضوعی تخصصی به صورت کتب و نسخ الکترونیکی
5- ویراستاری مصوبات مجلس وکمیسیون‌ها قبل از تصویب نهائی بدون تغییر در مراد مقنن برابر آیین‌نامه داخلی مجلس
6- اطلاع رسانی قوانین
7- شناسه گذاری (کدگذاری) قوانین و اصلاح فصول و شماره مواد آن بدون تغییر در متن آن بعد از اقدامات تنقیحی
8 - ارائه مشاوره حقوقی و تقنینی به رئیس؛ اعضای هیأت رئیسه؛ کمیسیون‌ها و نمایندگان مجلس
ماده 4- نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دولت و شورای عالی استان‌ها قبل از تقدیم طرح یا لایحه به مجلس درخصوص امور زیر از معاونت استعلام می‌نمایند این استعلام مانع طی مراحل تصویب طرح‌ها و لوایح نخواهد شد:
1- وجود قوانین متعارض یا مرتبط با طرح و لایحه پیشنهادی
2- انطباق طرح و لایحه پیشنهادی از نظر شیوه نگارش تخصصی قوانین
3- لزوم یا عدم لزوم قانونگذاری در موضوع یاد شده
4- انطباق طرح ولایحه با آیین‌نامه داخلی مجلس؛ قانون برنامه؛ سند چشم‌انداز؛ سیاست‌های کلی نظام واسناد بالا دستی
تبصره 1- نظر معاونت در مورد طرح‌ها ولوایح به همراه طرح یا لایحه پیشنهادی تقدیم مجلس خواهد شد تا نمایندگان در جریان آن واقع شوند.
تبصره 2- چنانچه در مورد موضوعات فوق استعلام نشده باشد هیأت رئیسه نظر معاونت را استعلام می‌نماید.
ماده 5- معاونت موظف است حداکثر یکسال پس از اجرائی شدن هر قانون گزارشی از نحوه اجراء و موارد ابهام، اجمال، تعارض، نقص و هرگونه ایراد اجرائی آنرا به رئیس‌مجلس؛ دولت، شورای عالی تنقیح و کمیسیون‌های ذی‌ربط مجلس تقدیم و پیشنهاد اصلاحی لازم برای رفع نقایص یاد شده جهت اقدامات قانونی ارائه نماید.
ماده 6- از ابتدای سال 1391 ، چاپ و انتشار مجموعه قوانین تنها با تأیید معاونت قوانین مجلس امکان‌پذیر است.
تبصره- روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران از شمول این ماده مستثنی می‌باشد.
ماده 7- به منظور اطلاع رسانی عمومی دربارة آخرین قوانین و مقررات مصوب، پایگاه اطلاع رسانی در مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود این معاونت موظف است در اسرع وقت اقدام به انتشار قوانین از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس نماید.
فصل سوم – مسائل متفرقه
ماده 8- به‌منظور اجرای صحیح این قانون شورای‌عالی تنقیح قوانین مرکب از اشخاص زیر تشکیل میگردد:
الف- رئیس‌مجلس شورای اسلامی به‌عنوان رئیس
ب- معاون حقوقی رئیس‌جمهور
ج- یکی از معاونان رئیس قوه‌قضائیه
د- معاونان قوانین ونظارت مجلس
دبیرخانه شورا بر عهده معاونت می‌باشد.
تصمیمات شورا جنبه مشورتی برای رئیس‌مجلس خواهد داشت.
ماده 9- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و مؤسسات دولتی موظفند دونسخه از کتب و نسخ الکترونیکی منتشر شده حقوقی و مجموعه قوانین و مقررات خود را برای معاونت ارسال نمایند.
ماده 10- قانون تشکیل سازمان تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور مصوب 29/12/1350 و اصلاحات بعدی و آیین‌نامه‌های آن نسخ می‌گردد.
ماده 11- دستورالعمل اجرائی این قانون به تصویب رئیس‌مجلس می‌رسد.
ماده 12- این قانون از تاریخ تصویب لازم الاجراء می‌باشد.

4- قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان مصوب 15/1/1391
ماده 1- به منظور حفظ شأن و منزلت نمایندگان و نظارت درباره امور مربوط به دوران نمایندگی در ابتدای هر دوره مجلس شورای اسلامی و حداکثر سه ماه پس از انتخاب هیأت رئیسه ، هیأت نظارت که از این پس هیأت نامیده می‌شود مرکب از افراد زیر برای همان دوره تشکیل می‌گردد:
الف- یکی از نواب رئیس به انتخاب هیأت رئیسه برای هر سال
ب- یک ‌نفر از اعضای کمیسیون اصل نودم (90) به انتخاب مجلس
پ- یک ‌نفر از اعضای کمیسیون قضائی و حقوقی به انتخاب مجلس
ت- چهار نفر از سایر نمایندگان به انتخاب مجلس
تبصره 1- هیأت رئیسه مکلف است برای ثبت‌نام متقاضیان عضویت در هیأت یک هفته مهلت تعیین نماید.
تبصره 2- هیأت رئیسه مجلس از بین داوطلبان کمیسیون‌های یاد شده و نمایندگان مجلس به‌جز اعضای هیأت رئیسه شش ‌نفر را انتخاب و به مجلس معرفی می‌نماید.
ملاک انتخاب رأی اکثریت مطلق نمایندگان حاضر در مجلس است و درصورت عدم انتخاب، افراد دیگری توسط هیأت رئیسه معرفی می‌شوند.
درهرصورت انتخاب افراد در هر مرحله با رأی اکثریت مطلق نمایندگان حاضر در مجلس است.
تبصره 3- هیأت از بین اعضای خود یک رئیس و دو نائب‌رئیس و دو دبیر انتخاب می‌نماید.
تبصره 4- درصورت غیبت غیرموجه هریک از اعضای انتخابی در سه جلسه متوالی و یا یک چهارم جلسات متناوب در مدت شش‌ماه، یا ضرورت تغییر هریک از اعضای هیأت به تشخیص اعضای جلسه موضوع تبصره (2) این ماده فرد جایگزین مطابق تبصره مذکور انتخاب می‌شود.
ماده 2- هیأت صلاحیت رسیدگی به امور زیر را دارد:
الف- گزارش‌های واصله درباره سوء استفاده و تخلف مالی یا اخلاقی نماینده و درآمدها و هزینه‌های غیرمتعارف وی
ب- گزارش‌های مربوط به رفتار خلاف شؤون نمایندگی
پ- گزارش‌های واصله درباره اعمال خلاف امنیت ملی کشور و سایر اعمال مجرمانه از بُعد انتظامی
ت- گزارش‌های هیأت رئیسه درباره غیبت، تأخیر و بی‌نظمی نماینده موضوع مواد (74) تا (77) و (84) تا (87) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
تبصره 1- منظور از موارد خلاف شؤون نمایندگی، رفتار خلاف عرف مسلم نمایندگی است به نحوی که نوعاً نمایندگان آن را خلاف شأن بدانند.
تبصره 2- گزارش‌هایی در هیأت قابل رسیدگی است که مشخصات کامل ارسال کننده را دارا باشد مگر اینکه مستندات ارائه شده کافی بوده یا اعتبار و هویت گزارش‌دهنده توسط هیأت احراز شود.
تبصره 3- هرگاه هیأت احراز نماید گزارش دهنده جهت هتک حرمت نماینده یا تشویش اذهان عمومی یا مسئولین اقدام به تنظیم و ارسال گزارش کرده مکلف است مراتب را همراه با مدارک مربوط جهت پیگیری قضائی به مرجع قضائی ارسال نماید و رونوشتی از آن را در اختیار نماینده قرار دهد.
تبصره 4- تعقیب کیفری نماینده مانع رسیدگی هیأت به تخلفات موضوع این قانون و شؤون نمایندگی نیست.
تبصره 5- هیأت ضمن رسیدگی به تخلفات موضوع این قانون، مراتب کیفری آن‌را به مرجع قضائی ذی‌صلاح اعلام می‌نماید.
ماده 3- دریافت هرگونه هدیه نقدی یا غیرنقدی غیرمتعارف از اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی یا عمومی و دولتی داخلی یا خارجی تحت هر عنوان توسط نمایندگان ممنوع و مرتکب مستوجب اعمال مجازات ماده (6) این قانون است.
ماده 4- سوء استفاده از اختیارات نمایندگی و أخذ هر نوع امکانات و امتیازات از بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی به هر عنوان و هر شکل، توسط نماینده به نفع خود و اقربای وی به ناحق و اعمال نفوذ و استفاده از سمت نمایندگی برای این منظور و سوء استفاده از اطلاعات و اسناد در دسترس وی ممنوع و مرتکب مستوجب اعمال مجازات ماده (6) این قانون است.
ماده 5- هیأت به گزارش‌های واصله درباره هر‌یک از نمایندگان به‌صورت محرمانه رسیدگی می‌نماید و در صورتی که تخلف را متوجه نماینده بداند در اولین جلسه از نماینده دعوت و پس از مذاکره با وی و نیز استعلام از مراجع ذی‌ربط تصمیم لازم را اتخاذ می‌نماید.
تبصره- هیأت موظف است قبل از صدور رأی، دفاعیات نماینده را استماع نماید.
ماده 6- هیأت با توجه به اهمیت تخلفات و شرایط و موقعیت ارتکاب آنها نسبت به اعمال یک یا چند مجازات ذیل که طبق ماده (6) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی قابل اجراء است، تصمیم می‌گیرد:
الف- تذکر شفاهی بدون درج در پرونده
ب- تذکر کتبی با درج در پرونده
پ- أخذ تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار تخلف
ت- کسر حقوق از یک ‌ماه تا یک‌سال به میزان یک دوم
ث- محرومیت از عضویت در مجامع و شوراها یا کمیته‌های تحقیق و تفحص
ج- محرومیت از نامزدی برای عضویت در هیأت رئیسه مجلس و هیأت رئیسه کمیسیون‌ها
چ- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه غیرعلنی توسط رئیس‌مجلس
ح- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه علنی توسط رئیس‌مجلس
تبصره 1- درصورتی که هیأت تشخیص دهد دارایی نماینده به ناحق افزایش یافته است، تا قبل از انتخابات دوره بعد موضوع را به اطلاع شورا‌ی‌نگهبان میرساند و جهت رسیدگی به دستگاه قضائی ارسال می‌نماید.
تبصره 2- کلیه امور مربوط به حقوق نمایندگی ملت که در قانون اساسی به آن تصریح شده است اعم از اظهارنظر و اعلام مواضع در مسائل داخلی و خارجی کشور و آزادی در انجام وظایف قانونی و اعمال رأی خود و کسب اخبار و اطلاعات مورد نیاز وظایف نمایندگی و قانونگذاری و تحقیق و تفحص در تمام امور کشور و سؤال و استیضاح وزرا و رئیس‌جمهور و رأی اعتماد و رأی عدم اعتماد و مأموریت‌های محوله که همه آنها در راستای ایفای وظایف نمایندگی به‌عمل می‌آید از شمول مجازات موضوع این ماده مستثنی است.
ماده 7- هرگاه موضوع رسیدگی هیأت، گزارش‌های واصله علیه یکی از اعضای هیأت مذکور باشد وی حق شرکت در جلسه مربوط را ندارد.
ماده 8- تصمیمات هیأت درخصوص اعمال بندهای (الف)، (ب) و (ت) ماده (6) این قانون قطعی است و در سایر موارد ظرف ده روز توسط نماینده مربوط قابل اعتراض می‌باشد. در‌این‌صورت موضوع در جلسه هیأت تجدیدنظر متشکل از اعضای هیأت رئیسه و رؤسای کمیسیون‌های دائمی مجلس مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
ماده 9- نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
تبصره 1- تشخیص مصادیق موضوع اصل هشتاد و ششم(86) قانون اساسی و ماده (73) آیین‌نامه داخلی مجلس با هیأت است.
تبصره 2- تخلف از مفاد این ماده از سوی مراجع قضائی حسب مورد مستوجب مجازات انتظامی از درجه پنج تا هفت است.
ماده 10- قوه‌قضائیه موظف است در اجرای این قانون شعبه خاصی را جهت رسیدگی به موضوعات ارسالی تشکیل دهد و خارج از نوبت رسیدگی و نهایتاً رأی قطعی را ظرف سه‌ماه به هیأت اعلام نماید.
ماده 11- نمایندگان مجلس مشمول قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل مصوب 11/10/1373 می‌باشند.
ماده 12- دستورالعمل اجرائی این قانون و مصادیق آن به پیشنهاد هیأت نظارت به تصویب کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی می‌رسد.
5- قانون عضویت و لغو عضویت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در برخی از شوراهای عالی، شوراها، مجامع و سایر هیأتها مصوب 15/06/1393
ماده 1- از تاریخ تصویب این قانون علاوه بر سایر شوراهای عالی، شوراها، مجامع و هیأتهایی که برابر قانون مربوط نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی در آنها عضویت دارند، در هر یک از شوراهای زیر به تعداد تعیین شده نماینده مجلس با معرفی کمیسیون تخصصی ذی ربط و انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر عضویت می‌یابد:
الف- شوراهای دارای یک نماینده ناظر:
1- شورای اجرایی فناوری اطلاعات موضوع ماده (4) قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مصوب 19/9/1382
2- شورای عالی فضایی موضوع ماده (8) قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مصوب 19/9/1382
3- شورای عالی انرژی موضوع ماده (3) قانون اصلاح مواد (2) و (4) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و تشکیل شورای عالی انرژی کشور مصوب 30/4/1381
4- شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری موضوع ماده (3) قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مصوب 23/10/1382
5- شورای عالی حفاظت محیط زیست موضوع بند (1) قانون اصلاح قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 24/8/1371
6- شورای عالی انفورماتیک کشور موضوع ماده (2) لایحه قانونی تشکیل شورای عالی انفورماتیک کشور مصوب 4/4/1359 شورای انقلاب
7- شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور موضوع ماده (1) قانون تأسیس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور مصوب 8/12/1372
8- شورای عالی صنایع دریایی کشور موضوع ماده (9) قانون توسعه و حمایت از صنایع دریایی مصوب 15/2/1387
ب- شوراهای دارای دو نماینده ناظر:
1- شورای عالی بیمه موضوع ماده (10) قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب 30/3/1350
2- شورای اقتصاد موضوع ماده (2) قانون برنامه و بودجه مصوب 10/12/1351
3- شورای عالی بورس و اوراق بهادار موضوع ماده (3) قانون بازار اوراق بهادار مصوب 1/9/1384
4- شورای عالی سلامت و امنیت غذایی موضوع ماده (32) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 15/10/1389
5- شورای عالی استاندارد موضوع ماده (19) قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب 25/11/1371
ماده 2- از تاریخ تصویب این قانون عضویت نمایندگان مجلس در شوراها، مجامع و هیأتهای زیر لغو می‌شود:
1- شورای عالی انطباق اداری و فنی مؤسسات پزشکی با موازین شرع مقدس موضوع بندهای (7) و (8) ماده (3) قانون انطباق امور اداری و فنی مؤسسات پزشکی با موازین شرع مقدس اسلام مصوب 10/8/1377
2- شورای عالی آموزش مداوم جامعه پزشکی موضوع بند (7) ماده (3) قانون آموزش مداوم جامعه پزشکی کشور مصوب 12/2/1375
3- هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات پرستاری موضوع بند (2) ماده (18) قانون ایجاد سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/9/1380
4- کمیسیون تعیین سهمیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مشمولان وظیفه موضوع تبصره (1) ماده (1) قانون نحوه تشکیل پیام آوران بهداشت مصوب 6/8/1375
5- کمیسیون نظارت بر حسن اجرای احداث نود و شش بیمارستان موضوع تبصره (5) قانون نحوه ایجاد تسهیلات لازم برای تسریع در احداث و تکمیل بیمارستان‌های نود و شش شهر کشور مصوب 25/6/1369
6- کمیته مد و لباس موضوع ماده (1) قانون ساماندهی مد و لباس مصوب 12/10/1385
7- شورای آموزش و پرورش استثنائی موضوع بند (11) ماده (5) قانون اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنائی مصوب 29/5/1370
8- هیأت مرکزی گزینش آموزش و پرورش موضوع تبصره (1) بند (الف) ماده (7) قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش مصوب 14/6/1374
9- ستاد چگونگی هزینه کرد اعتبار تخصیصی به منظور مشارکت جمهوری اسلامی ایران در بازسازی کشور افغانستان موضوع ماده واحده قانون مشارکت جمهوری اسلامی ایران در بازسازی کشور افغانستان مصوب 13/5/1381
10- هیأت نظارت بر حسن اجرای قانون تعیین تکلیف معلمین حق التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی در وزارت آموزش و پرورش مصوب 15/7/1388 موضوع ماده (13) قانون مذکور
11- مجمع عمومی صندوق ضمانت صادرات ایران موضوع جزء (8) بند (الف) ماده (4) قانون چگونگی اداره صندوق ضمانت صادرات ایران مصوب 15/7/1375
12- هیأت نظارت بر اجرای قانون تأمین اعتبار کنترل و انسداد مرزهای شرقی کشور مصوب 28/2/1379 موضوع تبصره (3) ماده واحده قانون مذکور
ماده 3- رؤسای کمیسیون‌ها و نیز نمایندگان مجلس شورای اسلامی که در مجامع، شوراها و هیأتها به عنوان عضو حضور دارند وظایف نماینده ناظر مجلس شورای اسلامی را نیز برعهده داشته و موظف به انجام آن وظایف طبق آیین نامه داخلی مجلس می‌باشند.
ماده 4- در صورتی که هر یک از شوراها، مجامع و هیأتهایی که طبق قانون دارای نماینده ناظر می‌باشند، اقدام به تشکیل کمیته یا شورای فرعی نمایند، موظفند مراتب را به نماینده ناظر و مجلس شورای اسلامی اطلاع دهند. نماینده مذکور، عضو ناظر کمیته یا شورای فرعی است و عنداللزوم در جلسات آن شرکت می‌نماید.
ماده 5- کلیه نمایندگان ناظر طبق آیین نامه داخلی مجلس از ابتدای هر دوره برای مدت دو سال انتخاب می‌شوند و روشهای تعیین شده برای انتخاب نمایندگان ناظر در سایر قوانین و مقررات به روش پیش بینی شده در آیین نامه مذکور اصلاح می‌شود.
ماده 6- در قوانینی که برای انتخاب نماینده ناظر، کمیسیون تخصصی تعیین نشده است، هیأت رئیسه مجلس، کمیسیون تخصصی ذی ربط را تعیین می‌نماید.

 


دستورالعمل‌های اجرائی مرتبط با قانون آیین‌نامه‌داخلی مجلس شورای اسلامی
 
1- دستورالعمل اجرایی قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان مصوب 22/5/1392 کمیسیون آیین‌نامه‌داخلی‌مجلس

ماده 1- هیأت نظارت بر رفتار نمایندگان که در این دستورالعمل هیأت نامیده می‌‌شود به تخلفات نمایندگان موضوع قانون نظارت بر رفتار نمایندگان، از تاریخ تصویب اعتبارنامه آنان تا پایان دوره نمایندگی به ترتیب مقرر در قانون مزبور و این دستورالعمل رسیدگی می‌‌نماید.
ماده 2- هیأت رئیسه مجلس موظف است از بین متقاضیان عضویت در هیأت، یک نفر از اعضای کمیسیون قضایی و حقوقی، یک نفر از اعضای کمیسیون اصل نودم، چهار نفر از اعضای سایر کمیسیون‌‌ها که عضو هیأت رئیسه مجلس نباشند را ظرف یک هفته به مجلس برای انتخاب معرفی نماید تا در اولین دستور جلسه علنی مطرح و افراد انتخاب شوند.
ماده 3- هیأت در اولین جلسه رسمی خود از بین اعضاء یک رئیس، دو نایب رئیس، دو دبیر با رای نسبی انتخاب می‌کند.
ماده 4- جلسات هیأت با حضور 5 عضو، رسمیت می‌یابد و ملاک در تصمیم‌گیری موافقت حداقل 4 نفر از اعضاء حاضر در جلسه می‌‌باشد.
ماده 5- چنانچه هر یک از منتخبین کمیسیون‌‌های قضایی و حقوقی و اصل نودم به عضویت سایر کمیسیون‌‌های تخصصی درآیند هیأت رئیسه مکلف است طبق مقررات این دستورالعمل نسبت به معرفی فرد جایگزین به مجلس جهت انتخاب اقدام نمایند.
ماده 6- در موارد خلاف امنیت ملی تعیین اعمال و رفتار ضد امنیتی نماینده منوط به تایید آن از سوی شورای عالی امنیت ملی است.
ماده 7- چنانچه به تشخیص هیأت، تصمیم‌‌گیری در خصوص پرونده منوط به تعیین تکلیف موضوع در مراجع قضایی باشد، هیأت می‌‌تواند تا صدور رای قطعی رسیدگی به پرونده را به تعویق اندازد.
تبصره 1- کلیه گزارش‌‌ها و اسناد مربوط به هیأت باید به دفتر ارسال و در آنجا بصورت محرمانه ثبت و نگهداری شوند.
تبصره2- هیأت رئیسه مجلس موظف است به پیشنهاد رئیس هیأت، کارکنان مورد نظر هیأت را تامین نماید.
ماده8- گزارش‌های واصله ابتدا در جلسه رسمی هیأت مطرح و در صورت تشخیص مبنی بر ضرورت پیگیری، توسط ریاست هیأت به یکی از اعضای هیأت ارجاع تا پس از انجام تحقیقات مقدماتی نتیجه اقدامات را به هیأت گزارش نمایند.
ماده9- هیأت موظف است پس از دریافت گزارش نماینده هیأت به موضوع رسیدگی و در صورت احراز تخلف، از نماینده مشتکی‌‌عنه دعوت بعمل آورده و پس از استماع توضیحات و اخذ دفاعیات کتبی و ختم رسیدگی ظرف یک هفته اقدام به صدور رای نماید. عدم حضور غیر موجه نماینده مانع رسیدگی هیأت نمی‌‌باشد.
ماده10- چنانچه نماینده به رای هیأت معترض باشد می-تواند ظرف ده روز مراتب اعتراض خود را کتبا به دفتر هیأت تسلیم نماید. در این صورت هیأت تجدید نظر به اعتراض رسیدگی می‌‌نماید و از نماینده معترض به صورت کتبی دعوت بعمل می‌‌آورد تا در جلسه حاضر و مطالب و دفاعیات خود را ارائه نماید و حداکثر ظرف یک‌‌ماه، نسبت به صدور رأی اقدام نمایند. این حکم قطعی است.
ماده11- هیأت تجدید نظر با حضور دو سوم اعضاء، رسمیت یافته و ملاک در تصمیم‌‌گیری، رای اکثریت مطلق عده حاضر است.
ماده 12- هیأت ترتیبی اتخاذ نماید که حتی المقدور تا پایان هر دوره، پرونده‌‌ای به دوره بعد انتقال داده نشود.
این دستورالعمل در جلسه نهایی مورخ 22/5/1392 کمیسیون تدوین آئین نامه داخلی به تصویب رسید.


2- دستورالعمل اجرائی موضوع تبصره(1) ماده(36) قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 6/5/1398

این دستورالعمل و فرم پیوست آن در اجرای تبصره(1) ماده(36) قانون آئین نامه داخلی با موضوع «تعیین کمیسیون‌های تخصصی نمایندگان مجلس بر مبنای امتیاز» در هیئت رئیسه مجلس تدوین و پس از مراحل کارشناسی به جلسه مشترک کمیسیون آئین نامه داخلی و هیئت رئیسه مجلس ارائه گردید و در23 ماده، تبصره‌ها، جداول و پیوستها در تاریخ 6/5/1398 در جلسه مشترک به تصویب رسید و برای اجراء به هیئت رئیسه و معاونت‌های رئیس مجلس ابلاغ گردید.
ماده1: تعاریف
کمیسیون: کمیسیون¬های تخصصی موضوع ماده 45 تا 58 قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی منظور نظر است.
شعبه: شعب پانزده گانه موضوع ماده 25 و 26 قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی منظور نظر است.
امتیاز: منظور برتری دادن و مزیت داشتن است در اینجا امتیاز اعتباری منظور است که بر اساس شاخص¬های تعیین شده به دست می¬آید.
تحصیلات: فراگیری درس در موسسه آموزش عالی که منجر به اخذ مدرک شده و مورد تایید وزارت علوم و تحقیقات؛ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه و وزارت بهداشت و درمان باشد.
سوابق اجرائی: سابقه فرد در دستگاه‌های اجرائی یا هر موسسه یا نهادی که دارای مجوز قانونی است.
سابقه کمیسیونی: سابقه عضویت نماینده در کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی منظور نظر است .
سامانه: ‌سامانه¬ای که به منظور تعیین امتیاز نمایندگان بر اساس مواد ذیل طراحی و اجرا می¬شود.
ماده 2: اهداف
1- اجرای ماده 36 و 37 قانون آئین نامه داخلی
2- عدالت در انتخاب اعضای کمیسیونهای تخصصی نمایندگان
3- افزایش کیفیت قانونگذاری و کارآمدشدن کمیسیونهای تخصصی در حوزه قانونگذاری و نظارت
ماده 3:‌هر نماینده مکلف است قبل از شروع دوره اطلاعات خویش را براساس فرمت امتیازبندی به صورت خوداظهاری در سامانه وارد کند تا این اطلاعات در دسترس همه¬ی نمایندگان قرار گیرد.
ماده4:پس از افتتاح دوره هر نماینده فرم مخصوص انتخاب کمیسیون¬های تخصصی خود را از شعبه مربوط دریافت می¬کند و پس از تکمیل فرم با تعیین دو اولویت پیشنهادی به همراه مستندات حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیئت رئیسه مجلس تحویل می¬دهد.مسئولیت عدم ارائه مستندات به عهده خود فرد است.
ماده5: بررسی فرم¬های تکمیل شده، دریافت مدارک و انطباق آن با مستندات و سپس چاپ سوابق نمایندگان به عهده معاونت قوانین است.
ماده6: معاونت قوانین ظرف مدت چهل و هشت ساعت؛‌ پس از انطباق فرم¬ها با مستندات، اطلاعات مندرج در فرم¬ها و تحصیلات، سوابق اجرائی و تجارب نمایندگی و عضویت در کمیسیون¬ها را در سامانه ثبت می¬کند سپس اطلاعات مذکور را از طریق همان سامانه به هیئت رئیسه انتقال می¬دهد.

ماده7: امتیاز ناشی از مولفه تحصیلات طبق جدول زیر است:

جدول امتیازات مرتبط با رشته و مدرک تحصیلی

 

 

ماده8: امتیاز هر مقطع تحصیلی با توجه به ارتباط با کمیسیون منتخب محاسبه و با امتیازات مقاطع دیگر جمع می¬شود.

ماده9: در صورتیکه نماینده¬ای در یک مقطع تحصیلی در بیش از یک رشته موفق به اخذ مدرک شده باشد، تنها مدرکی مورد محاسبه قرار می¬گیرد که به انتخاب نماینده در فرم ذکر شده است.

ماده 10: مدرک تحصیلی مورد ارزیابی برای احتساب امتیازات جدول فوق، مدرک ارائه شده مورد تایید وزارت علوم یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا مرکز مدیریت حوزه¬های علمیه قم است.

ماده11: جدول رشته¬های مرتبط با هر کمیسیون به شرح زیر است:
 

جدول شماره 2

توضیح:در جدول تنها عنوان "مجموعه رشته¬ها" ذکر شده و مصادیق مجموعه رشته‌ها درپیوست یک و دو وسه تعریف شده است . هرمجموعه شامل کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای رشته¬های آن مجموعه بوده و به طور دقیق نام تمام رشته¬ها ذکر شده است.
کارشناسی رشته حقوق و مدیریت در تمام کمیسیونها مرتبط بوده و ارشد و دکترای این دو تنها درصورتی مرتبط است که در جدول فوق ذکر شده باشد.
ماده12: امتیاز سابقه نمایندگی و عضویت در کمیسیون به شرح زیر است:
 

 

 

دوره‌ها به صورت شش ماهه در نظر گرفته می شوند.
ماده13: امتیاز سوابق اجرایی بر اساس بالاترین یا آخرین سمت یا پست سازمانی که توسط نماینده در فرم ذکر شده، طبق جدول زیر است:
 

 

 

 

 

تبصره: سمت یا پست‌های همطراز، با ارائه مدرک معتبر و تطبیق با جدول فوق مورد ارزیابی قرار می¬گیرد و محاسبه می شود. مصادیق همطرازی¬ها در حکم شخص قابل رویت بوده و نظر سازمان اداری استخدامی در این خصوص مورد پذیرش است. پیوست چهار به ذکر برخی از مصادیق پرداخته است.
ماده14: رشته¬های شغلی و سازمانهای مرتبط با هرکمیسیون مطابق جدول ذیل است. برای تشخیص ارتباط شغل با کمیسیون انتخابی؛‌ دو مولفه "سازمان" و "شغل تخصصی فرد در محل اشتغال"‌ تاثیرگذار است که سامانه با توجه به اولویت انتخابی نماینده برای کسب بالاترین امتیاز یکی از دو مولفه مذکور را مبنا قرار می¬دهد.
 

ماده15: هیئت رئیسه در مرحله تعیین امتیاز نمایندگان در صورت بروز ابهام، سکوت، اختلاف در مورد تحصیلات و سوابق اجرائی و ارتباط آن با کمیسیون منتخب یا ارتباط شغلی مشاغل آزاد یا مشاغلی که در جدول و پیوست¬ها ذکر نشده است و موارد مشابه، موضوع را به شعبه ذیربط ارجاع می¬دهد تا آن شعبه موضوع را در دستور کار قرار دهد و پس از تصمیم گیری نتیجه را به هیئت رئیسه منعکس نماید .این تصمیم شعبه قطعی بوده و ملاک عمل برای ادامه مراحل قرار می گیرد. شعب موظفند تصمیمات خود را از طریق سامانه در دسترس تمامی نمایندگان قرار دهند.
ماده 16: حداکثر شش کمیسیون اولی که طبق تبصره 3 ماده 37 پیش ازسایر کمیسیونها مورد بررسی قرار گرفته¬اند می‌توانند تا سقف بیست و سه نفر عضو داشته باشند.
ماده17:‌ هیئت رئیسه مجلس پس از دریافت نظر شعب و نهایی شدن جدول تعیین امتیاز و رتبه‌بندی نمایندگان، اقدام به تکثیر و توزیع آن می¬کند. نمایندگانی که به امتیاز خود اعتراض دارند می¬توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را به هیأت رئیسه تقدیم کنند تا در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس و رؤسای شعب با دعوت از نماینده معترض، ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت مذکور، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اعلام نظر جلسه مشترک مذکور، هیأت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون‌های تخصصی بر مبنای امتیازات هر فرد، اقدام می‌کند.
ماده18: امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون‌هایی که بیشترین متقاضی را دارد، آغاز می‌شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون‌های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می‌شوند. نمایندگانی که در هیچ‌یک از اولویت‌های خود انتخاب نشده‌اند موظفند از دیگر کمیسیون‌های تکمیل نشده دو اولویت دیگر را تعیین نمایند. بین افرادى که رأى مساوى¬ آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مى‏شود قرعه‏کشى انجام مى‏گیرد.
ماده19:‌ پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون‌های تخصصی، در صورتی‌که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد، می‌تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را کتباً به هیأت¬رئیسه مجلس تقدیم کند تا در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس و رؤسای شعب با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض‌های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون‌های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، تصمیم نهایی اتخاذ گردد.
ماده20: چنانچه نماینده¬ای در مهلت قانونی( تا سه روز پس از افتتاح مجلس) فرم و مستندات خود را به هیات رئیسه تحویل ندهد، فقط درصورتی که در جلسه مشترک هیات رئیسه و روسای شعب دلایل ایشان موجه تشخیص داده شود، فرصت دارد تا قبل از پایان مرحله امتیازبندی فرم مذکور را تکمیل و به هیات رئیسه ارائه کند. در غیر اینصورت همانند نمایندگان بازمانده از اولویت اول و دوم، موظف است از دیگر کمیسیون‌های تکمیل نشده دو اولویت را انتخاب نماید، تا امتیاز و رتبه ایشان تعیین شود.
ماده21:‌ نماینده¬ای که در انتخابات میان دوره¬ای به مجلس راه می‌یابد، از میان کمیسیونهای که تکمیل نشده یا کمتر از سقف مقرر در قانون(حداقل19و حداکثر23 نفر) عضو دارند، دو اولویت انتخاب می¬کند.در صورتی که کمیسیونی بیش از تعداد مورد نیاز متقاضی داشته باشد، طبق فرایند این دستورالعمل و بر اساس جدول امتیازات حاصله کمیسیون ایشان تعیین شود.
ماده22: معاونت اجرائی سه ماه از تاریخ تصویب این دستورالعمل فرصت دارد تا با نظارت هیئت رئیسه مجلس در مورد تامین امکانات و طراحی سامانه تعیین کمیسیون‌های تخصصی نمایندگان برمبنای امتیاز و بر اساس شاخص¬های تعریف شده اقدام کند تا پس از راه اندازی و طی مرحله آزمایشی، از ابتدای دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی رسماً مورد استفاده قرار گیرد.
ماده23: خلاصه اقدامات لازم برای تعیین کمیسیون نمایندگان به شرح زیر است:

 

• مستندات دستورالعمل
1- ماده36 و 37 قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
2- مصوبه 368 شورای عالی انقلاب فرهنگی
3- ماده 71 قانون مدیریت خدمات کشوری
4- دستورالعمل اجرایی نحوه انتصاب و انتخاب مدیران حرفه‌ای کشور
5- بخشنامه مشاغل عمومی سازمان اداری استخدامی کشور
6- دفترچه سازمان سنجش مقطع کارشناسی، ارشد و دکترای سال98


فرم امتیازبندی انتخاب کمیسیون نمایندگان مجلس شورای اسلامی


نماینده محترم؛‌ خواهشمند است پس از تکمیل دقیق فرم به همراه مستندات به هیات رئیسه تحویل شود و سوابق یا مطالب فاقد سند در فرم ذکر نشود.

الف- مشخصات فردی